Ο Μανδραγόρας είναι φυτό του γένους των
δικοτυληδόνων της οικογένειας των σολανιδών. Περιλαμβάνει λίγα είδη
πολυετών ποοδών φυτών με τοξικές και φαρμακευτικές ιδιότητες, ιθαγενή
των παραμεσογείων περιοχών. Στην Ελλάδα βρίσκεται σε περιοχές της Θεσσαλίας της Πελοποννήσου στη
Στερεά και στα νησιά του Αιγαίου, όπου είναι γνωστά με διάφορες κοινές
ονομασίες, όπως καλάνθρωπος, αρκάνθρωπος, μανδραγούδα, αβγουδάτσα
μεγαλοβοτάνι και άλλες.Ο μανδραγόρας χαρακτηρίζεται κυρίως από τη μεγάλη σαρκώδη ρίζα του, η οποία μπορεί να φτάσει το 1 μ. μέσα στο έδαφος και συχνά μοιάζει με ανθρωπόμορφο ξόανο· κι αυτό συνετέλεσε στην δημιουργία διαφόρων παραδόσεων και μύθων σχετικά με το φυτό αυτό.
Η μορφή και η υφή της ρίζας ωστόσο, μπορεί να διαφέρει από φυτό σε φυτό όντας ενιαία ή διαχωρισμένη που μας επιτρέπει να τα διαχωρίζουμε σε “αρσενικό” και “θηλυκό”. Το χρώμα είναι από καστανό έως μαύρο, ενώ το εσωτερικό είναι λευκό και κολλώδες με πικρή γεύση.Ο καρπός είναι σφαιρική σαρκώδης ράγα, κίτρινου ή πορτοκαλί χρώματος, όταν ωριμάσει.
Είδη
Γνωστότερα είναι τα είδη Mandragora autumnalis, με μοβ άνθη τα οποία εμφανίζονται το φθινόπωρο και Mandragora officinarum, με λευκοπράσινα άνθη τα οποία εμφανίζονται τη άνοιξη.
Τοξικότητα
Η τοξικότητά του οφείλεται στην παρουσία των αλκαλοειδών σκοπολαμίνη, υοσκαμίνη και ατροπίνη. Οι ουσίες αυτές που περιέχονται σε μεγαλύτερο ποσοστό στη ρίζα είναι πολύτιμες από φαρμακευτική άποψη. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον μανδαγόρα ως υπνωτικό, αναλγητικό και ηρεμιστικό, ενώ κατά τον μεσαίωνα χρησιμοποιήθηκε ως αναισθητικό σε εγχειρήσεις.
Βρέθηκε στους τάφους των βασιλέων των Θηβών της Αιγύπτου (1800 π.Χ.) και αναφέρεται από τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη. Στη Βίβλο επίσης αναφέρονται οι γονιμοποιές και αφροδισιακές ιδιότητές του.Έχει χρησιμοποιηθεί κατά τον 18ο αιώνα έναντι της κατάθλιψης, των σπασμών των ρευματικών πόνων και των χοιραδικών όγκων. Σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να διεγείρει μανία και παραλήρημα στον ασθενή, καθώς πρόκειται για οπιούχο φυτό με θανατηφόρο δράση σε μη ελεγμένες δόσεις
Μυστηριώδεις, υπερφυσικές ιδιότητες και δεισιδαιμονίες
Ο μανδραγόρας, λόγω των υπνωτικών ιδιοτήτων και της ανθρωπόμορφης ρίζας του, έχει περιβληθεί από την αρχαιότητα με μυστηριώδεις, υπερφυσικές ιδιότητες και δεισιδαιμονίες. Τον χρησιμοπιούσαν ως φυλαχτό για την προστασία από τον θάνατο και την ασθένεια. Θεωρούσαν, επίσης, ότι η παρουσία του οφειλόταν σε φαινόμενα μεταμψύχωσης ατόμων που είχαν αυτοκτονήσει και ότι όταν ξεριζωθεί βγάζει μια δυνατή κραυγή, ο οποία μπορεί να προκαλέσει τη τρέλα ή τον θάνατο σε όσους την ακούσουν.
Γι΄αυτό ξερίζωναν τους μανδραγόρες νύχτα με πανσέληνο, με τη συνοδεία προσευχών και ιεροτελεστιών και με τη βοήθει ενός μαύρου σκύλου δεμένου πάνω στο φυτό με σκοινί. Ακόμη θεωρούνταν μεταγενέστερα ότι αν πιεις το αφέψημα της ρίζας του θα κάνεις αρσενικά παιδιά, εξ ου και η ονομασία του σερνικοβότανο.
Οι πραγματικές ιδιότητες
Σήμερα, η σύγχρονη επιστήμη έχει αποφανθεί ότι οι ρίζες του μανδραγόρα περιέχονται στην κατηγορία των αναλγητικών όπως η μπελαντόνα και η τα φύλλα της κόκας. Δύο από τα ενεργά χημικά συστατικά του μανδραγόρα είναι η ατροπίνη και η σκοπολαμίνη δύο ισχυρά κατευναστικά. Ο μανδραγόρας έχει επίσης μεγάλη περιεκτικότητα σε μανδραγορίνη, ένα ισχυρό υπνωτικό και ναρκωτικό.
Είναι έτσι εύκολο να καταλάβουμε γιατί αποδίδονται στο φυτό αφροδισιακές ιδιότητες όπως και επίσης ο κίνδυνος να προκαλέσει τρέλα η και θάνατο. Είναι επίσης εμετικό και καθαρτικό προξενώντας συστολές στο στομάχι. Ίσως και αυτός να είναι ο λόγος που είχε συνδεθεί αρχικά με την τεκνοποιία. Αλλά σε κάθε περίπτωση η απευθείας λήψη της ρίζας δεν συνιστάται. Τα αποτελέσματα από την χρήση του μανδραγόρα είναι είναι εξαιρετικά απρόβλεπτα και πολύ τοξικά.
