"ΙΤΑΛΟ-ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΕΣ ΚΑΙ ΟΣΚΟ-ΑΤΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΚΕΦΑΛΑΙΕΣ: Η εξέλιξη των ελληνικών κρανών στην Ιταλία (8ος-1ος αι. π.Χ)"

Ένα εντυπωσιακό οσκο-αττικό κράνος των Λευκανών στο οποίο διακρίνονται αρκετοί οσκικοί νεωτερισμοί.

–

 

Ετρούσκοι οπλίτες της Ταρκυνίας με ελληνικό οπλισμό, 4^ος αι π.Χ. Ο δεξιός φέρει ένα καθαυτό αττικό κράνος. Ο αριστερός οπλίτης φέρει ένα μικτό φρυγο-αττικό κράνος.

–

            Οι λαοί της αρχαίας Ιταλίας με πρωτοπόρους τους Ετρούσκους και τους Ιάπυγες, χρησιμοποιούσαν σχεδόν όλους τους τύπους ελληνικών περικεφαλαίων: τον κορινθιακό, τον χαλκιδικό, τον αττικό, τον βοιωτικό (για τους ιππείς) και αργότερα τον θρακικό, τον φρυγικό και όλους τους ελληνιστικούς τύπους. Ιδιαίτερη ήταν η προτίμηση τους στους τρεις πρώτους. Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθώ ειδικά με δύο είδη κρανών της Ιταλίας τα οποία προήλθαν από μετεξέλιξη των αρχικών ελληνικών αντίστοιχων τύπων: του ιταλο-κορινθιακού και του ιταλο-αττικού  ή  οσκο-αττικού (για την ακρίβεια το οσκο-αττικό κράνος ήταν η βασική ποικιλία της ομάδας των ιταλο-αττικών περικεφαλαίων).

Το ιταλο-κορινθιακό κράνος (γνωστό και ως ψευδο-κορινθιακό ή απουλο-κορινθιακό ή ετρουσκο-κορινθιακό) γεννήθηκε από την συνήθεια των μαχίμων της Ιταλίας να φορούν το κορινθιακό κράνος ανασηκωμένο, ακόμη και όταν ξεκινούσε η μάχη. Λόγω αυτού, η προστατευτική προσωπίδα του εξελίχθηκε σε μια διακοσμητική «ψευδο-προσωπίδα» ενώ το κράνος κατασκευαζόταν πλέον με τρόπο που να μην καλύπτει το πρόσωπο. Αργότερα προστέθηκαν και παραγναθίδες αττικού τύπου.

 

Ανω: ο αρχικός τυπικός κορινθιακός τύπος.

Κάτω Ιταλο-κορινθιακό κράνος.

–

Παλαιότερα θεωρείτο μάλλον εσφαλμένα, ότι οι Ετρούσκοι ανέπτυξαν το ιταλο-κορινθιακό κράνος, εξ ου και η αρχική ονομασία του από τους αρχαιολόγους ως ‘ετρουσκο-κορινθιακού’. Τελευταία διαφαίνεται ότι δημιουργοί του ήταν οι Άπουλοι (Ιάπυγες) της νοτιοανατολικής Ιταλίας (ένας λαός ο οποίος προήλθε τη συνένωση Ιλλυριών αποίκων από την απέναντι ακτή της Αδριατικής με γηγενείς Αύσωνες και Οινωτρούς). Υπήρχαν διάφορες ποικιλίες του ιταλοκορινθιακού κράνους. Οι Ετρούσκοι, οι Ρωμαίοι, οι Λατίνοι, οι Ούμβροι και οι Ιάπυγες ήταν οι λαοί που το χρησιμοποιούσαν περισσότερο, αλλά το συγκεκριμένο κράνος ήταν δημοφιλές γενικά σε ολη την Ιταλία.

 

Το αττικό κράνος ήταν εξίσου αγαπητό στους Ετρούσκους που το φορούσαν συχνά με ανασηκωμένες τις παραγναθίδες. Αυτό το είδος περικεφαλαίας έχει μια πορεία άνω των χιλίων ετών, η οποία, παραδόξως, αφορά περισσότερο το ιταλικό-ρωμαϊκό οπλοστάσιο, παρά το ελληνικό από το οποίο προέρχεται. Ήταν ευρεσιτεχνία των Αθηναίων του 5^ου αι π.Χ., και διαδόθηκε σε όλη την έκταση του ελληνιστικού και αργότερα του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Οι λαοί της Ιταλίας το υιοθέτησαν μαζικά. Έγινε αγαπητό στους Τυρρηνούς που ανέπτυξαν ιδιαίτερους ετρουσκο-αττικούς τύπους, στους Όσκους, οι οποίοι επίσης επινόησαν απλούστερους οσκο-αττικούς τύπους, στους Άπουλους, και σε άλλα έθνη μεταξύ των οποίων και οι Ρωμαίοι. Οι τελευταίοι το εισήγαγαν μόνιμα ως τον τύπο που έφεραν οι ανώτεροι αξιωματικοί τους, από τον χιλίαρχο μέχρι τον ύπατο, συμπεριλαμβανομένου και του αυτοκράτορα αργότερα (αντίθετα οι εκατόνταρχοι και οι λεγεωνάριοι φορούσαν ιταλικούς, γαλατικούς και αργότερα γαλλο-ρωμαϊκούς τύπους). Το χρησιμοποίησαν μέχρι την πτώση της δυτικής αυτοκρατορίας (476 μΧ). Εντούτοις υπήρξε μια ταυτόχρονη «αναγέννηση» του στην ανατολική (βυζαντινή) αυτοκρατορία, λόγω του ελληνικού χαρακτήρα της, όπου το έφεραν πολλοί απλοί στρατιώτες.

 

Λεγεωνάριοι της Δημοκρατικής Ρώμης. Ο αριστερός φέρει Ιταλο-κορινθιακό κράνος με παραγναθίδες αττικού τύπου. Ο δεξιός φέρει κελτική περικεφαλαία τύπου Montefortino των Σενόνων (copyright: Salamander books 1980)

–

Η αττική περικεφαλαία ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στους Οσκους. Οι Οσκικοί λαοί της Κεντρικής Ιταλίας (Πέντροι, Ουηστίνοι, Σιδικινοί, Μάρσοι, Πελίγνοι, Ιρπίνοι, Μαρουκκινοι και πολλοί άλλοι) ήταν συνήθεις μισθοφόροι των Ετρούσκων. Οι Όσκοι δεν πολεμούσαν ως φαλαγγίτες, αλλά με τον ελεύθερο τρόπο των ορεσίβιων. Από τα μέσα του 5^ου αιώνα π.Χ. θα παίξουν σημαντικότατο ρόλο στα ιταλικά πράγματα, όταν θα μετεξελιχθούν σε νέα έθνη (Σαμνίτες, Καμπανοί, Λευκανοί, Βρέττιοι κ.α.) και θα αποτελέσουν μεγάλο αντίπαλο των Ρωμαίων και των Ελλήνων. Οι Οσκικοί λαοί παρέλαβαν την αττική περικεφαλαία από τους Ιάπυγες και τους Ετρούσκους γείτονες τους, και τη μετεξέλιξαν σε μία μεγάλη ποικιλία οσκο-αττικών τύπων.

Ενα εντυπωσιακό  οσκο-αττικό κράνος των Σαμνιτών.

Τυπικη  αττική  περικεφαλαία  Ρωμαίου αξιωματικού  ή/και  αξιωματούχου.

–

Εννοείται ότι οι λαοί της Ιταλίας χρησιμοποιούσαν παράλληλα και τους καθαυτό ελληνικούς τύπους, σχεδόν με την ίδια συχνότητα με την οποία χρησιμοποιούσαν τα ιταλο-κορινθιακά και οσκο-αττικά. Αντίθετα, τα τελευταία δεν κατέστησαν δημοφιλή μεταξύ των Ελλήνων της Ιταλίας (Μεγάλης Ελλάδας) και της Σικελίας, ενώ η σπάνια παρουσία τους στην κυρίως Ελλάδα και στις Ελληνιστικές περιοχές οφείλεται περισσότερο σε Ετρούσκους και Οσκους μισθοφόρους σε αυτές τις χώρες και αργότερα στη δράση και στάθμευση ρωμαϊκών στρατευμάτων σε αυτές.

Πηγή:
periklisdeligiannis.wordpress.com
– Cristofani M., I bronzi degli Etruschi
– RASENNA, of the series ANTICA MADRE
– ITALIA. Omnium terrarum alumna, of the series ANTICA MADRE
– Rita Benassai, La pittura dei campani e dei sanniti
– Titus Livius, Ab Urbe Condita (Roman History)