H Μαρίνα Τζακώστα, η μόνιμη Επίκουρη Καθηγήτρια Γλωσσικής Ανάπτυξης και Αγωγής του Παιδιού της Προσχολικής ηλικίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης μιλά για το πότε συστάθηκε αυτό το ιδιαίτερο μουσείο.
Καταρχήν το μουσείο βρίσκεται στην Κρήτη;
Το Μουσείο προφορικής Ιστορίας στην πραγματικότητα είναι ένα ψηφιακό μουσείο. Το πλήρες όνομά του είναι Ψηφιακό Μουσείο Ελληνικής Προφορικής Ιστορίας. Η ψηφιακή του μορφή δίνει στο Μουσείο τη δυνατότητα να είναι εύκολα προσβάσιμο από οποιονδήποτε οπουδήποτε στον κόσμο. Η ιδέα του Μουσείου γεννήθηκε στην Κρήτη γι’ αυτό και καταρχάς στο Μουσείο διατίθενται γλωσσικά δεδομένα Κρητικών διαλεκτόφωνων.
Τι σημαίνει προφορική ιστορία;
Προφορική ιστορία είναι η ιστορία που ‘γράφεται’ μέσα από τις διηγήσεις ‘απλών’ ανθρώπων οι οποίες φυσικά υπήρξαν μέρος της εθνικής ιστορίας. Συχνά η προφορική ιστορία συνδέεται άμεσα ή ταυτίζεται με την τοπική ιστορία η οποία περιγράφει την οικογενειακή και κοινωνική ζωή των ιστορικών προσώπων, συνιστά κομμάτι της εθνικής ιστορίας, αλλά συχνά μένει στα αζήτητα. Η προφορική και η τοπική ιστορία προσφέρουν μοναδικές πηγές όσον αφορά το τι μπορεί να επηρέασε ή να μετέβαλλε τον ρου της ιστορίας.
Απευθύνεστε κυρίως σε μαθητές; και τι ηλικίας;
Το Ψηφιακό Μουσείο Ελληνικής Προφορικής Ιστορίας απευθύνεται σε όλους όσοι ενδιαφέρονται για τις ελληνικές διαλέκτους, το πώς αυτές ακούγονται και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους, καθώς και σε όλους όσοι ενδιαφέρονται για τις ιστορικές πηγές που προσφέρουν οι διηγήσεις των συνεντευξιαζόμενων διαλεκτόφωνων. Στόχος του Μουσείου είναι να αποτελέσει μία βάση γλωσσικών δεδομένων τα οποία θα προέρχονται από όλες τις νεοελληνικές διαλέκτους, δεδομένα τα οποία θα συνοδεύονται από αποδελτιώσεις των βασικών γραμματικών φαινομένων των διαλέκτων, κατά το δυνατόν εξαντλητικές βιβλιογραφικές λίστες, στατιστικές αναλύσεις των συχνότερα εμφανιζόμενων γραμματικών δομών και λεξικών μονάδων. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι το Μουσείο έχει και εκπαιδευτικό στόχο, μιας και μέσω αυτού στοχεύουμε να διευκολύνουμε την αντιπαραβολική και συσχετιστική διδασκαλία των διαλέκτων και της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας. Για το λόγο αυτό, τα γλωσσικά διαλεκτικά δεδομένα συνοδεύονται από ενδεικτικές δραστηριότητες οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τάξη για την κατανόηση των διαλέκτων.
Το θεωρείτε απαραίτητο να ενσωματωθεί στη διδασκαλία και γιατί;
Θεωρούμε καταρχάς απαραίτητο να έρθουν οι μαθητές του ελληνικού σχολείου σε επαφή με τις διαλέκτους της ελληνικής και να εξοικειωθούν με το άκουσμα και το ηχόχρωμά τους. Θεωρούμε σημαντικό να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι οι διάλεκτοι είναι πλήρη γλωσσικά συστήματα με χαρακτηριστικά που μοιάζουν και άλλα που διαφοροποιούνται από την Κοινή Νεοελληνική και οι οποίες σε τίποτα δεν υπολείπονται ή υστερούν από την Κοινή. Αυτή η συνειδητοποίηση θα ενισχύσει τη χρήση των διαλέκτων οι οποίες σήμερα ατονούν μιας και ο περισσότερο κόσμος θεωρεί ότι είναι υποτιμητικό να χρησιμοποιούν τις ντοπιολαλιές τους, αλλά, ταυτοχρόνως, βελτιώσει τη διδασκαλία και εκμάθηση της Κοινής. Τα παραπάνω είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν αν η διδασκαλία των διαλέκτων, ειδικά η αντιπαραβολική και συσχετιστική διδασκαλία των διαλέκτων και την Κοινής, δεν ενσωματωθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα.
Θα θέλαμε βέβαια να μας εξηγήσετε τον σημαντικό ρόλο που παίζει η διατήρηση και διάδοση των διαλέκτων της ελληνικής γλώσσας.
Όπως είπα και παραπάνω, η διατήρηση των νεοελληνικών διαλέκτων συνδέεται άρρηκτα με τη διατήρηση της ταυτότητας του καθενός μας, διαφυλάσσει όμως και τους πολιτισμικούς θησαυρούς κάθε τόπου, το ιστορικό του παρελθόν, τα έθιμά του, την καθημερινότητά του στο παρελθόν και το παρόν του. Την τοπική ιστορία δηλαδή. Είναι πολύ δύσκολο να διαφυλαχθεί η τοπική και προφορική ιστορία αν δεν διαφυλαχθεί και ο γλωσσικός κώδικας που χρησιμοποιήθηκε ή χρησιμοποιείται σε τοπικό επίπεδο. Το να μιλάει, για παράδειγμα, κάποιος ένα βόρειο ιδίωμα ή ποντιακά η κυπριακά τον εντάσσει αυτομάτως σε ένα ιστορικό, τοπικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι το οποίο συνιστά μέρος ενός ευρύτερου εθνικού γίγνεσθαι.
Πόσες διάλεκτοι υπάρχουν;
Είναι δύσκολο να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα. Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν 4 μείζονες διαλεκτικές ζώνες της ελληνικής, η κυπριακή, η ποντιακή, η τσακωνική και η κρητική από τις οποίες έχουν προκύψει όλες οι διαλεκτικές ποικιλίες και τα ιδιώματα. Επειδή όμως ακόμη και γειτονικά χωριά είναι δυνατόν να μιλούν διαφορετικές ποικιλίες οι οποίες ωστόσο εντάσσονται σε ένα κοινό πλαίσιο μιας ευρύτερης διαλεκτικής ομάδας είναι εξαιρετικά δύσκολο να μιλήσουμε για ένα συγκεκριμένο αριθμό διαλεκτικών ποικιλιών και ιδιωμάτων.
Μέχρι στιγμής ποιες διαλέκτους έχετε μελετήσει και συγκεντρώσει στα αρχεία του μουσείου;
Στόχος μας είναι στο Ψηφιακό Μουσείο Ελληνικής Προφορικής Ιστορίας να συγκεντρωθούν δεδομένα από όλες τις ελληνικές διαλεκτικές ζώνες, δηλαδή την Μακεδονία και την Θράκη, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, την Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο, όλες τις νησιωτικές περιοχές, καθώς και την Κύπρο, την Κ. Ιταλία, τον Πόντο και την Καππαδοκία. Προς το παρόν, οι ενδιαφερόμενοι ερευνητές, εκπαιδευτικοί και μαθητές έχουν πρόσβαση σε γλωσσικό υλικό και αναλύσεις που αφορούν τη Δυτική Κρήτη.
Πρόκειται για ζωντανά γλωσσικά συστήματα που μας βοηθούν και συμβάλλουν στην διερεύνηση της τοπικής ιστορίας;
Οι διάλεκτοι, όπως και οποιεσδήποτε άλλες γλώσσες, είναι ζωντανές γλώσσες εφόσον είναι ομιλούμενες. Επίσης οι διάλεκτοι, όπως και οι γλώσσες, συνιστούν πλήρη γλωσσικά συστήματα, με πλήρη ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα γραμματικής ανάλυσης, δηλαδή τη φωνολογία, τη μορφολογία, τη σύνταξη και τη σημασιολογία. Η διάλεκτοι δεν συμβάλλουν οι ίδιες στη διερεύνηση της τοπικής ιστορίας, συνιστούν όμως εργαλείο αυτής της διερεύνησης μιας και μας δίνουν πληροφορίας για τη ‘φάση΄ της διαλέκτου σε κάθε ιστορική στιγμή. Όπως προείπαμε, είναι πολύ δύσκολο να διαφυλαχθεί η τοπική και προφορική ιστορία αν δεν διαφυλαχθεί και ο γλωσσικός κώδικας που χρησιμοποιήθηκε ή χρησιμοποιείται σε τοπικό επίπεδο. Το να μιλάει, για παράδειγμα, κάποιος ένα βόρειο ιδίωμα ή ποντιακά η κυπριακά τον εντάσσει αυτομάτως σε ένα ιστορικό, τοπικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι το οποίο συνιστά μέρος ενός ευρύτερου εθνικού γίγνεσθαι.
Της ΚΑΤΙΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Πηγή:
mikrocosmos.gr