H επανάσταση του 1878, ήταν συνέχεια των επαναστατικών κινημάτων στη Μακεδονία, Θεσσαλία και στην περιοχή του Ολύμπου.
Ο πρόξενος στη Λάρισα Παλαμήδης, αναφέρει στον Τρικούπη, στις 15 Ιουνίου ότι οι γκέκηδες προέβαιναν σε συνεχείς λεηλασίες στην περιοχή του Ολύμπου, και των Τεμπών, καταληστεύοντας τα χωριά, Δερλί, (Γόννοι), Μπακράτσι, Ραψάνη, Κρανιά, Νεζερό, Πουλιάνα, Καρυά, Σκαμνιά και Αμπελάκια του Κισσάβου Επίσης, πληροφορεί ότι κοντά στο χωριό Νεζερό και συγκεκριμένα στο Καζαδερέ, Αλβανοί ένοπλοι έκαψαν σπίτια και το λεηλάτησαν ανηλεώς
Οι Έλληνες επαναστάτες αποβιβάστηκαν στην Πλάκα Λιτοχώρου και συνέλαβαν Τούρκους αξιωματούχους. Στο Λιτόχωρο σχηματίστηκε και η πρώτη Προσωρινή Κυβέρνηση του Ολύμπου , με πρόεδρο τον Ε Κοροβάγγο και με τη συμμετοχή του Επισκόπου Κίτρους, Νικολάου. Δυστυχώς, όμως, η επιτυχία της παράδοσης του φρουρίου του Πλαταμώνα, επισκιάστηκε από την φοβερή πυρπόληση του Λιτοχώρου των Καλυβίων της Μαλαθριάς και της Καρυάς
Η μάχη της Πουλιάνας, 12 Μαρτίου, 1878
Στις πολεμικές επιχειρήσεις του Ολύμπου και στη μάχη της Πουλιάνας, έπαιξαν σημαντικό ρόλο εθελοντές από την περιοχή της Φθιώτιδας, που αρκετοί από αυτούς ήταν φοιτητές. Στη Λαμία συγκροτήθηκε ομάδα εθελοντών πολεμιστών, με σκοπό να βοηθήσουν τους επαναστάτες του Ολύμπου, με μπροστάρη τον Οργώνη. (Λαμία 5-3- 1878.) Οι εθελοντές φοιτητές ενώθηκαν με το σώμα του Δουμπιώτη, ο οποίος αναχώρησε προς τη Μονή Πέτρας. Το σώμα του Μάλαμα από την περιοχή Λιτοχώρου προχώρησε προς τον Κοκκινοπλό. Το ίδιο έπραξε και ο Ζαχείλας, ο οποίος βρισκόταν στη Ραψάνη.
Στον Κοκκινοπλό, το σώμα των επαναστατών παρέμεινε πέντε ημέρες, όπου ξεκουράστηκε και ανασυντάχτηκε., Ο σωματάρχης Μπίτος, διαφώνησε με τους άλλους σωματάρχες. για την επίθεση ή μη στο Βλαχολίβαδο και πήρε το σώμα του και έφυγε προς τα Χάσια..
Το επαναστατικό σώμα από τον Κοκκινοπλό, έλαβε εντολή να προχωρήσει νοτιοανατολικά του Ολύμπου.
Έτσι, μέσω των βουνοπλαγιών του Ολύμπου, το επαναστατικό σώμα, πέρασε από τον Σπαρμό και κατέληξε στην Παλιά Σκαμνιά.και από εκεί πέρασε στην Πουλιάνα ( Κρυόβρυση) Η Πουλιάνα φέρεται την περίοδο εκείνη να είχε κοντά στα (227) σπίτια και γύρω στους 950, κατοίκους .
Το επαναστατικό σώμα του Κ Δουμπιώτη, εξασθενημένο και κατάκοπο από τις πορείες και τις μάχες, στρατοπέδευσε στην Μπολιάνα, για να ξεκουραστεί και να συνεχίσει την πορεία του. Την ώρα της ξεκούρασης και του γεύματος, εμφανίστηκαν οι Τούρκοι, έχοντας 1500 άντρες πολεμιστές, δύο τηλεβόλα και μικρό ιππικό.
Οι Έλληνες είχαν πολεμική δύναμη που αριθμούσε στους 360 άντρες .
Ο Κ Δουμπιώτης στρατοπέδευσε απέναντι από το χωριό, ενώ ο Βλαχάβας με τον Μάλαμα, τον Χρυσόπουλο και τον Σκυβαλίδα, έχοντες 100, άντρες, έπιασαν κοντινή θέση μεταξύ τους .Δίπλα στις δυνάμεις του Βλαχάβα, προστέθηκε και το σώμα του Δουμπιώτη, το οποίο ήταν και το πρώτο εκτιθέμενο στη θέα της τουρκικής δύναμης, ενώ σε κοντινή απόσταση ήταν και ο Καλογήρου, με τους δικούς του άντρες .
Δυστυχώς, όμως, οι περισσότεροι εθελοντές του Δουμπιώτη, επειδή ήταν και οι πρώτοι μπροστά στις σφαίρες του εχθρού, άρχισαν να μην υπακούουν στις εντολές και να μη σπεύδουν σε βοήθεια.
Αυτό συνέβη λόγω του φόβου και του πανικού, που ένιωσαν και είχε ως αποτέλεσμα, να λιποτακτήσουν, να εγκαταλείψουν τη μάχη και να φύγουν.
Οι λιγοστοί μαχητές που έμειναν, απέκρουσαν δύο φορές την τουρκική επίθεση.
Από τη σκληρή σύγκρουση με τους Τούρκους, αχρηστεύθηκαν τα όπλα των επαναστατών κα η θέση τους έγινε δύσκολη .
Γύρω στις 4 το απόγευμα, γίνεται και η τρίτη εχθρική επίθεση. Η σύγκρουση ανάμεσα στους Τούρκους και Έλληνες, ήταν σκληρή, αλλά όμως, οι επαναστάτες δεν μπόρεσαν να αντέξουν άλλο.
Ο Δουμπιώτης ,Βλαχάβας, και Μάλαμας βλέποντας ότι ήταν ανώφελο πια να μάχονται με τέτοιες συνθήκες, έδωσαν το σύνθημα της αποχώρησης των μαχητών από την Πουλιάνα. Στη συνέχεια όλο το επαναστατικό σώμα άρχισε να υποχωρεί και μέσω της Ντιάβας, τράπηκε σε φυγή προς την περιοχή της Ελασσόνας.
Στη μάχη της Πουλιάνας, υπήρξαν απώλειες και από τις δύο πλευρές . Οι Τούρκοι έθαψαν τους νεκρούς έξω από το χωριό, όπου σήμερα η τοποθεσία αυτή έμεινε στη μνήμη των κατοίκων, ως Τουρκομνήματα.
Σύμφωνα με Στρατιωτικά Αρχεία, τα Αρχεία του Κράτους, αλλά και την επιστολή του Δουμπιώτη, την οποία έστειλε από τη Βερδικούσια, στις 15 Μαρτίου 1878, προς την Επιτροπή Μακεδόνων στην Αθήνα, οι απώλειες των συμπλεκομένων πλευρών ήταν, οι εξής: Οι Τούρκοι έχασαν 100 άντρες και είχαν παράλληλα 40 τραυματίες, ενώ οι Έλληνες έχασαν μόνο επτά πολεμιστές. Αυτοί που φονεύτηκαν στη μάχη της Πουλιάνας ήταν οι παρακάτω:α) Δ. Χαραλάμπου, από τη Στερεά Ελλάδα β) Ν Ψύχας, από την περιοχή της Φθιώτιδας γ) Κ Ξηροχωρίτης, από την περιοχή της Γραβιάς, δ) Ι Θ Κασιδογιάννης από το Λιτόχωρο. Επίσης σκοτώθηκαν άλλοι τρεις, αγνώστων στοιχείων .Τραυματίστηκαν οι εξής: α) Β Καϊλατσόπουλος, από την Τρίπολη β) Β Κοσκινάς από τη Θεσσαλονίκη γ) Βασίλειος, από την Αταλάντη και δ) Αθανάσιος, από τη Λαμία .
Οι Τούρκοι, αφού κέρδισαν τη μάχη, μπήκαν στην Πουλιάνα και προέβησαν σε λεηλασίες και καταστροφές .» . Οι κάτοικοι υπέφεραν τα πάνδεινα από τους Τούρκους, οι οποίοι τους συγκέντρωσαν στο Κονάκι του χωριού και ήταν έτοιμοι να τους φονεύσουν , αλλά τους έσωσε ο ηγούμενος της Μονής Σπαρμού.
Τους κατοίκους της Πουλιάνας, κυρίευσε φόβος και πανικός, μ΄αποτέλεσμα αρκετοί να εγκαταλείψουν το χωριό και να τραπούν σε άλλες ελεύθερες περιοχές της Θεσσαλίας, όπως προς τα Δελέρια, το Καζακλάρ, περιοχή Βόλου, Αλμυρού, Λαμίας και να αποτελέσουν στη συνέχεια νέα Πουλιανίτικη εστία Είναι θλιβερό γεγονός για τους επαναστάτες του Ολύμπου, που ξεκίνησαν με θέληση και όρεξη για τον αγώνα, να σβήνουν οι ελπίδες τους, στις 12 Μαρτίου 1878, με το άδοξο τέλος της μάχης της Πουλιάνας.
Η τραγική εικόνα φαίνεται από απόσπασμα έκθεσης της Προσωρινής επαναστατικής Κυβέρνησης του Ολύμπου, στις 3 Απριλίου 1878.
Με πικρία διαπιστώνει η κυβέρνηση τα όσα διαδραματίστηκαν στην περιοχή του Ολύμπου.
«Το Μακεδονικό σώμα, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον τόπο αυτό, ο οποίος τώρα είναι στις ορέξεις των Οθωμανών.
Οι οικογένειες των χωριών που επαναστάτησαν στον Όλυμπο, εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και περιπλανούνται στα δάση και τα βουνά Έτσι, έληξε το επαναστατικό κίνημα στον ‘Ολυμπο και χάθηκε η ελπίδα για λευτεριά, η οποία ήρθε το 1912.
Πηγή:
