Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΘΟΛΩΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΤΩΝ ΑΧΑΡΝΩΝ

Στις Αχαρνές βρίσκεται ο επιβλητικότερος και ο καλύτερα διατηρημένος μυκηναϊκός θολωτός τάφος της Αττικής. Ο Θολωτός Τάφος των Αχαρνών ανακαλύφθηκε το 1879 από Γερμανούς αρχαιολόγους, στην πλαγιά τεχνητού λόφου. Ο τάφος χρονολογείται στην ΥΕ III εποχή (14ος -13ος αι. π.Χ). Αποτελείται από το δρόμο, δηλαδή το διάδρομο που οδηγούσε στον τάφο, το στόμιο και το θάλαμο. Είναι υπόγειος, κτισμένος µε σχετικά μικρές πέτρες ακανόνιστου σχήµατος. Το σχήµα του θαλάμου είναι κωνικό µε κυρτά τοιχώματα και θυμίζει τεράστια κυψέλη.

Η διάμετρος της θόλου είναι 8,35 µ. και το ύψος της 8,74µ. Το βάθος του στοµίου είναι 3,35 µ. και το πλάτος του 1,55 µ. Το υπέρθυρο είναι από ογκώδη επιµήκη λίθο. Πάνω από το υπέρθυρο, σε αντίθεση µε άλλους θολωτούς, όπου υπάρχει το ανακουφιστικό τρίγωνο (ένα κενό δηλ. τριγωνικό τµήµα), χρησιμοποιήθηκαν τέσσερις µικρότεροι, αδούλευτοι ογκόλιθοι, παράλληλοι µεταξύ τους και µε µικρά κενά ενδιάµεσα. Ο δρόμος έχει μήκος 27 μ. και πλάτος 3 μ. και τα τοιχώµατά του είναι κτισµένα µε αργές (ακατέργαστες) πέτρες. Εξωτερικά, η θόλος καλύπτεται µε χώμα ώστε να σχηματιστεί ένα είδος τύμβου.

Ο τάφος ήταν οικογενειακός και θα ανήκε σε τοπικό άρχοντα (τοπάρχη) της περιοχής. Το κέντρο του μυκηναϊκού οικισμού, του οποίου ο άναξ και η οικογένειά του ήταν θαμμένοι στο θολωτό τάφο Αχαρνών, δεν έχει εντοπιστεί με απόλυτη βεβαιότητα. Το 1947 η έρευνα Άγγλων αρχαιολόγων στην περιοχή της Νεμέσεως, ένα χιλιόμετρο ανατολικά-νοτιοανατολικά του θολωτού τάφου, έφεραν στο φως ίχνη μυκηναϊκής κατοίκησης, που πιθανότατα συνδέονται με τον άρχοντα των Αχαρνών που τάφηκε εδώ. Από τα ευρήματα του τάφου και τις κατασκευαστικές του λεπτομέρειες οι αρχαιολόγοι τον χρονολογούν στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ εποχή (14ος-13ος αι. π.Χ.).

Πρόκειται για τον τάφο σημαντικού προσώπου της περιοχής, όπως πιστοποιούν το είδος του τάφου και τα πολυάριθμα κοσµήµατα άριστης καλλιτεχνικής ποιότητας. Ιδιαίτερα πλούσιος ο τάφος περιείχε πήλινα και λίθινα αγγεία, χάλκινα όπλα, ελεφάντινα αντικείμενα, σφραγιδόλιθους, κοσµήµατα από χρυσό, άργυρο, χαλκό, υαλόµαζα και φαγεντιανή. Τα µοτίβα των κοσµηµάτων και των αγγείων είναι γνωστά µυκηναϊκά-µινωϊκά σχέδια. Από τα πιο σημαντικά ευρήματα είναι μια ελεφάντινη λύρα µε ανάγλυφες σφίγγες στη βάση της, που βρέθηκε σπασµένη στον ταφικό θάλαµο. Η λύρα αυτή, από τις πρωιµότερες του είδους, είχε πιθανότατα εφτά ή οχτώ χορδές και αποτελεί σπάνιο εύρημα για τη γνώση της μουσικής στην αρχαιότητα. 'Αλλο αξιόλογο εύρημα είναι μια ελεφάντινη κυλινδρική πυξίδα µε πώμα. Η πυξίδα είναι διακοσµηµένη µε ανάγλυφα κριάρια σε δύο ζώνες, ενώ το πώμα µε τέσσερα κριάρια σε ακτινωτή διάταξη. Τα ευρήματα δείχνουν την οικονομική ευρωστία των κατόχων του τάφου, το επίπεδο πολιτισμού και την υψηλή κοινωνική τους θέση. Στην επίχωση του δρόμου του τάφου, μπροστά από την είσοδο, βρέθηκαν ευρήματα που μαρτυρούν λατρεία αφηρωισµένων νεκρών έως την Κλασική Εποχή (5ος αι. π.Χ.). Κατά την Κλασική Εποχή σταµατά απότοµα η χρήση του χώρου, πιθανότατα εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου. Τα ευρήματα του θολωτού τάφου βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

 Αξίζει να αναφέρουμε πως στην επίχωση του δρόμου του τάφου βρέθηκαν ευρήματα που μαρτυρούν λατρεία αφηρωισμένων νεκρών, όπως ομοιώματα πήλινων αλόγων και ασπίδων και διάφορα χαρακτηριστικά αγγεία, όπως αμφορείς, οινοχόες, λουτήρια και μυροδοχεία. Τα ευρήματα αυτά φτάνουν μέχρι την Κλασική Εποχή   (5ος αι. π.Χ.), οπότε και η προσφορά τους διακόπτεται απότομα. Ο λόγος πρέπει να αναζητηθεί στην ερήμωση και στην εγκατάλειψη της Αττικής από τους κατοίκους της εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου στα 431 π.Χ. Όπως γνωρίζουμε από τις πηγές, ο βασιλιάς των Σπαρτιατών Αρχίδαμος εισέβαλε στην Αττική από το πέρασμα μεταξύ του όρους Αιγάλεω και της Πάρνηθας, εγκαταστάθηκε με το στρατό του στις Αχαρνές και έκαψε τα κτήματα των κατοίκων τους.

Το υπέρθυρο στην είσοδο του στομίου αποτελείται από έναν ογκώδη επιμήκη λίθο. Πάνω από αυτό, στη θέση, όπου σε άλλους θολωτούς τάφους υπάρχει το λεγόμενο ανακουφιστικό τρίγωνο, έχουν τοποθετηθεί τέσσερις μικρότεροι επιμήκεις ογκόλιθοι, παράλληλοι μεταξύ τους και με μικρά κενά ενδιάμεσα.

Ο πλούτος των ευρημάτων του θολωτού τάφου του Μενιδίου μαρτυρά την υψηλή οικονομική και κοινωνική θέση των κατόχων του, αλλά και το επίπεδο και την εξαίρετη καλλιτεχνική αίσθηση του μυκηναϊκού πολιτισμού. Επιπλέον, η ύπαρξη τεσσάρων αμφορέων από τη Χαναάν της Παλαιστίνης μαρτυρεί τις εμπορικές επαφές που είχαν αναπτύξει οι κάτοχοι του τάφου με την Ανατολή.

Αμφορέας οξυπύθμενος από τη Χαναάν της Παλαιστίνης

Ελεφάντινη λύρα. Θολωτός Τάφος Αχαρνών. 14ος-13ος αιώνας π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αρ. Ευρ. 1972.

Ελεφάντινη πυξίδα. Θολωτός Τάφος Αχαρνών. 14ος-13ος αιώνας π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αρ. Ευρ. 1984.

 Η πυξίδα έφερε πώμα και ήταν διακοσμημένη με ανάγλυφα αγριοκάτσικα σε δύο ζώνες, ενώ το πώμα έφερε τέσσερα αγριοκάτσικα σε ακτινωτή διάταξη.

Τα σπουδαιότερα ευρήματα του Θολωτού Τάφου του Μενιδίου εκτίθενται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην μυκηναϊκή αίθουσα Νο 3.

Το κείμενο βασίστηκε στο βιβλίο της Μαρίας Πλάτωνος-Γιώτα: "Αχαρναί. Ιστορική και Τοπογραφική Επισκόπηση των Αρχαίων Αχαρνών, των γειτονικών Δήμων και των οχυρώσεων της Πάρνηθας".

Από το 2000, ο Δήμος Αχαρνών, διοργανώνει εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την ανάδειξη του Θολωτού Τάφου, στο οποίο συμμετέχουν μαθητές από όλη την Αττική. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει διαλογικό μάθημα, προβολή διαφανειών, ταινίας, ξενάγηση στο μνημείο και θεατρικό δρώμενο με αναπαράσταση μιας τυπικής μυκηναϊκής ταφής.

Υ.Γ. Αυτή τη χρονική περίοδο, ο θολωτός τάφος των Αχαρνών είναι κλειστός για το κοινό, καθώς πραγματοποιούνται εργασίες στο εσωτερικό εξ αιτίας της μεγάλης διάβρωσης που έχουν υποστεί τα τοιχώματά του.

email επικοινωνίας: alex_talws@hotmail.com

Πληροφορίες: Δήμος Αχαρνών

Πηγή: ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ