Ύλη και σύγχρονη διανόηση - Δρ Μάνος Δανέζης

Η ενεργειακή υπόσταση της ύλης*

 *Από το βιβλίο των Μάνου Δανέζη και Στράτου Θεοδοσίου: «Η κοσμολογία της Νόησης – Εισαγωγή στην Κοσμολογία», Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 2003

 Ενδιαφέρουσες είναι οι απόψεις του Gaston Bachelard περί της ουσίας της έννοιας «ύλη» όπως αυτές παρουσιάζονται στο έργο του Το νέο επιστημονικό πνεύμα*:

 *G. Bachelard (Barsur-Aube, 27 Ιουνίου 1884 – Παρίσι, 16 Οκτωβρίου 1962) : Το νέο επιστημονικό πνεύμα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2000.

 «Ποια από τα φαινομενικά γνωρίσματα της ύλης θα θεωρηθούν σημαντικότερα; Όσα αφορούν την ενέργειά της. Η ύλη πρέπει πριν από όλα να αντιμετωπίζεται ως ένας ενεργειακός μετασχηματιστής, ως μία πηγή ενέργειας, κατά δεύτερο λόγο, απαιτείται η τελειοποίηση της ισοδυναμίας των εννοιών και η θέση του ερωτήματος: πως είναι δυνατόν η ενέργεια να δέχεται τα εκάστοτε χαρακτηριστικά της ύλης; Μ’ άλλα λόγια, η έννοια της ενέργειας είναι ο γονιμότερος σύνδεσμος μεταξύ πράγματος και κίνησης. Με τη διαμεσολάβηση της ενέργειας μετράμε την επίδραση ενός πράγματος που κινείται, μ’ αυτή τη διαμεσολάβηση παρατηρούμε πώς μία κίνηση μεταβάλλεται σε πράγμα.

…Μια ολόκληρη σχολή ισχυριζόταν άλλωστε πως η έννοια ύλη τής είναι περιττή. Ήταν η εποχή που ο Όστβαλντ έλεγε ότι το ραβδί που δέρνει τον υπηρέτη του Μολιέρου δεν αποδεικνύει την ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου. Αυτό το ραβδί δεν υπάρχει. Υπάρχει όμως η κινητική ενέργειά του. Ο Καρλ Πήρσον (K. Pearson) έλεγε παρομοίως πως η ύλη είναι το εν κινήσει άυλο. Οι διατυπώσεις αυτές φαίνονταν νόμιμες δεδομένου ότι η ύλη εκλαμβανόταν ως ένα γαλήνιο υπόστρωμα και η ενέργεια ως μία ιδιότητα, τρόπον τινά, εξωτερική και αδιάφορη προς αυτό. Συνεπώς μπορούσε κανείς κάλλιστα να επικαλεστεί μια κριτική τύπου Μπέρκλεϋ, ν’ αφαιρέσει το υπόστρωμα και ν’ αναφέρεται μόνο στο πραγματικό φαινόμενο, το οποίο είναι ενεργειακής φύσης.

…Έτσι η μελέτη της μικροενεργητικής προκαλεί, πιστεύω, μίαν εξαΰλωση του υλισμού. Θα έλθει η ώρα όταν θα μπορούμε να μιλάμε για αφηρημένη διάταξη, για σχηματισμό χωρίς σχήμα. Αφού ανυψώσει τη φαντασία, αρχικά διαπαιδαγωγημένη από τις χωρικές μορφές, μέχρι την υπεργεωμετρία του χωροχρόνου, η επιστήμη θα προωθήσει την απάλειψη του ίδιου του χωροχρόνου προς όφελος της αφηρημένης δομής των ομάδων. Τότε θα κατοικούμε πραγματικά εκείνο το χώρο συντεταγμένης αφαίρεσης, όπου η σχέση προέχει του όντος.

…Ενώ η ύλη παρουσιάζει αρχικά την αφελή εποπτεία ως κάτι εντοπισμένο, σαν περιγραμμένη, σαν περιφραγμένη σ’ έναν επακριβώς οριοθετημένο όγκο, η ενέργεια δεν έχει σχήματα, της αποδίδουμε έναν σχηματισμό μόνον έμμεσα, όταν τη συνδέουμε με τον αριθμό. Η ενέργεια ενδέχεται, άλλωστε, να καταλαμβάνει έναν όγκο χωρίς ακριβώς όριο, ως δυναμική ενέργεια, ενώ μπορεί να ενεργοποιείται σε επιμέρους σημεία. Είναι μια θαυμάσια έννοια που λειτουργεί σαν αριθμητικό ενδιάμεσο μεταξύ δυνάμει και ενεργεία, μεταξύ χώρου και χρόνου! Χάρη στην ενεργητική ανάπτυξή του το άτομο είναι εξίσου γίγνεσθαι και ον, τόσο κίνηση όσο και πράγμα. Το άτομο είναι το στοιχείο του γίγνεσθαι-ον το οποίο σχηματοποιείται στο χωρόχρονο».

 Θετική σκέψη και εμπειρικός κόσμος

Όταν αναφέρονται όλα τα προηγούμενα, αυτομάτως η πραγματιστική λογική των δυτικών κοινωνιών αντιδρά αρκετά βίαια.: «Οι ιδέες αυτές δεν συγκροτούν επιστήμη αλλά μεταφυσική» αντιλέγουν. Ας δούμε λοιπόν την άποψη του H. Marcuze ( 19 Ιουλίου,1898 – 29 Ιουλίου,1979)  πάνω στο θέμα αυτό. Αναφέρει ο μεγάλος στοχαστής (H. Marcuze, Ο μονοδιάστατος άνθρωπος, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1971):

«Η ανάλυση που κινείται στον αντικειμενικοποιημένο χώρο του καθημερινού λόγου, που ερμηνεύει το λόγο με τους όρους του αντικειμενοποιημένου χώρου, κάνει αφαίρεση του αρνητικού, του διαφορετικού και ανταγωνιστικού, αυτού που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό με τους καθιερωμένης χρήσης όρους. Ταξινομώντας κατά κατηγορίες και διακρίνοντας τα νοήματα διαχωρίζοντάς τα, στερεί τη σκέψη και το λόγο από τις αντιθέσεις, τις αυταπάτες, τις παραβάσεις. Οι παραβάσεις όμως δεν ανήκουν στον κόσμο του καθαρού λόγου. Δεν είναι παραβάσεις μεταφυσικές που να ξεπερνούν τα όρια της φυσικής γνώσης, αλλά περισσότερο ανήκουν σ’ ένα χώρο γνώσης που τοποθετείται πέρα από το κοινό αίσθημα και την τυπική λογική. Μη έχοντας διέξοδο προς αυτό το χώρο, η θετική φιλοσοφία οικοδομεί έναν κόσμο αυτάρκη κλειστό και καλά θωρακισμένο απέναντι στην απειλή εξωτερικών ταραχοποιών παραγόντων.

…Με το να γίνεται όμως απόλυτα δεκτό το εμπειρικό, του δίνεται έτσι ένα αναγκαστικό νόημα με τη βία, γιατί μέσα από αυτό μιλάει το αφηρημένο άτομο, που είναι ευνουχισμένο μια και δεν εκφράζει παρά αυτό που του δίνεται, μια και δεν διαθέτει παρά γεγονότα και όχι δράστες, μια και η συμπεριφορά του είναι μονοδιάστατη και ετεροκαθορισμένη. Εξ αιτίας αυτού του περιορισμού των γεγονότων, ο δοσμένος κόσμος είναι το αποτέλεσμα μιας περιορισμένης εμπειρίας. Κι όταν λέγεται ότι ο θετικισμός ξεκαθαρίζει το πνεύμα, αυτό σημαίνει ότι το πνεύμα υποχρεώνεται να ευθυγραμμιστεί με αυτή την εμπειρία. Με αυτή την περιορισμένη, ευνουχισμένη μορφή, ο εμπειρικός κόσμος γίνεται το αντικείμενο της θετικής σκέψης. Αν και ερευνά, αναταράζει και ερμηνεύει τις αμφιβολίες και τα σκοτάδια, δεν ασχολείται καθόλου με το γενικό σκοτάδι, με τη μεγάλη αμφιβολία που υπάρχει στο κατεστημένο σύνολο εμπειρίας. Κι αυτό είναι πολύ φυσικό, μια και η μέθοδος που εγκολπώθηκε αυτή η φιλοσοφία υποτιμά ή μεταφράζει όσες έννοιες είναι κατάλληλες να συλλάβουν την κατεστημένη πραγματικότητα στην καταπιεστική και ανορθολογική δομή της. Η σκέψη παύει να είναι κριτική».

 Εικόνες της πραγματικότητας

Στο πέρας των ιδεών οι οποίες αναπτύσσονται στα προηγούμενα, θα θέλαμε να παραθέσουμε, ως επίλογο, τις απόψεις του καθηγητή Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μ. Τσαμπαρλή, όπως αυτές παρουσιάζονται στο βιβλίο του Θεωρία της Ειδικής Σχετικότητας-Μέρος ΙΙ:

«Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον γίνεται πάντα μέσω κάποιων αισθητηρίων. Τα αισθητήρια αυτά είτε είναι τα ίδια τα αισθητήρια του ανθρώπινου οργανισμού (πρωτογενή αισθητήρια) είτε μηχανές-αισθητήρια (δευτερογενή αισθητήρια) που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος. Η Φυσική είναι κατεξοχήν ενασχόληση του ανθρώπου με το σχεδιασμό και την κατασκευή δευτερογενών αισθητηρίων και αυτό το χαρακτηριστικό τής δίνει μια μοναδικότητα έναντι των άλλων επιστημών στη μελέτη της αντικειμενικής πραγματικότητας.

Ο βασικός ρόλος των αισθητηρίων είναι η παρατήρηση ενός φυσικού φαινομένου ή ενός χαρακτηριστικού μεγέθους ενός φυσικού φαινομένου. Συνεπώς η παρατήρηση αποτελεί τη διεργασία με την οποία ένα φυσικό φαινόμενο της αντικειμενικής πραγματικότητας μεταφέρεται στον κόσμο του νου. Το αποτέλεσμα της παρατήρησης, το οποίο δεν είναι στοιχείο της αντικειμενικής πραγματικότητας αλλά στοιχείο του νου, το ονομάζουμε εικόνα του φυσικού φαινομένου. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή τα αισθητήρια που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος στην αλληλεπίδρασή του με το αντικειμενικό περιβάλλον δημιουργούν έναν κόσμο εικόνων του νου. Η επιστήμη μελετά αυτόν τον κόσμο των εικόνων και προσπαθεί να ανιχνεύσει την ενδογενή δομή του, εάν υπάρχει, ή τη δομή υποσυνόλων εικόνων μιας συγκεκριμένης κατηγορίας.

Η μηχανιστική άποψη, η οποία αναπτύχθηκε στο τέλος του 19ου αιώνα, μπορεί να κατανοηθεί ως η πίστη ότι υπάρχει μία, και μόνο μία, ενδογενής δομή του κόσμου των εικόνων, και στόχος της Επιστήμης είναι ο εντοπισμός της.

Σήμερα η άποψη αυτή θεωρείται ολοκληρωτική και αρκούμαστε σε πιθανή ενδογενή δομή υποσυνόλων ομοίων εικόνων από το σύνολο των εικόνων όλων των φαινομένων».

Πηγή:

manosdanezis.gr