Η Αστάρτη πριν την Αρτεμη
Πριν καθιερωθεί η Αρτεμη, ήταν διαδεδομένη η λατρεία στη θεά Αστάρτη, μια φοινικική εκδοχή της σουμεριακής θεότητας, την οποία οι Ακκάδιοι Ιστάρ. Οι Ισραηλίτες την ονομαζαν Αστορέθ (σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη).
Η Αστάρτη εκπροσωπούσε τη λατρεία προς τη φύση, τη ζωή και τη γονιμότητα. Αργότερα έγινε και θεά του πολέμου και δεχόταν σπονδές αίματος από τους πιστούς της.
Η Αστάρτη απεικονίζεται σε ανάγλυφα φτερωτή θεά που την περιβάλλουν άγρια ζώα ή πουλιά.
Η Πότνια Θηρών
των Μινωϊτών
Στη φαντασία του ανθρώπου, η φύση έλαβε μορφή. Μια μορφη ‘ηταν και της Μεγάλης Μητέρας. Στο Αιγαίο, στη Κρήτη, στη Μικρά Ασία κυριαρχούσε από τα πρώϊμα μινωϊκά χρόνια διάφορες θεές, καταγεγραμμένες σε διάφορες παραστάσεις κυρίως σε βουνά, ανάμεσα σε άγρια ζώα ως Ορεία μήτηρ και ως Κυρία των Ιηρίων, η Πότνια Θηρών.
Με το όνομα αυτό, Πότνια Θηρών θα ονομάσουν οι πρώτοι κάτοικοι του Αιγαίου την Αρτεμι.
Οι παραστάσεις της θεάς, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον γιατί απεικονίζουν τη θεά με ανθρώπινη μορφή, αλλά και να βρίσκονται δίπλα της ζώα, έντομα και φυτά ακόμα. Κυρίως απεικονίζεται με μεγαλοπρέπεια και δύναμη.
Σύμβολα που θα κληροδοτηθούν στη συνέχεια στους ελληνικούς χρόνους. Παράλληλα με τη θεά αυτή, βλέπουμε να παρουσιάζονται και άλλες θεότητες ως δαιμονικά όντα, με σωμα ανθρώπου και με φτερά ζώου ή πουλιού ή εντόμου.
Είναι γνωστό πως η Αριάδνη, ήταν κόρη του Μίνωα, πριγκίπισσα της Κνωσού και θεά του φεγγαριού και των δέντρων. Η Ορεία Μήτηρ, όχι μόνο στη μινωϊκή Κρήτη, αλλά και στην μικρασιατική επικράτεια της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής, ως κυρία των θηρίων, η Πότνια Θηρών, δηλαδή η ʼρτεμις.
Η Αρτεμη των Μυκηναίων
Ταυτίστηκε η Αρτεμη ως θεά της άγριας φύσης. Λατρεύτηκε στη Ρόδο, στη Δήλο, στην Εφεσσο περισσότερο από κάθε άλλη ελληνική περιοχή. Στα μυκηναϊκά χρόνια, έχουμε τελετές στη Δήλο προς τιμή της θεάς Αρτέμιδας.
Από το νησί της Δήλου, έχουμε ένα κακότεχνο άγαλμα θεάς (ξόανο) που άρχισαν να κατασκευάζονται με την ανοικοδόμηση των πρώτων ναών, επίσης βρέθηκε κεραμικό ομοίωμα της θεάς που ανάγεται στον 7ο αι.π.Χ. [Ιστορια της Αρχαίας Ελλάδας, [Παν. Καίμπριτζ, τομ. 2, σ. 110]. Το κεραμικό βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.
Η Κάμειρος, μια από τις τρεις μεγάλεις πόλεις της αρχαίας Ρόδου, έχει να επιδείξει ακόμα και σήμερα εντυπωσιακά αρχαιολογικα ευρήματα, τα οποία βρίσκονται σε ξένα μουσεία.
Στη Κάμειρο έχουν βρεθεί κοσμήματα τα οποία ακόμα και σημερα εντυπωσιάζουν για τη τέχνη και την τεχνική τους, την ομορφιά τους και την σπουδαιότητά τους.
Ανάμεσα σ’ αυτά τα σπουδαία ευρήματα είναι κοσμήματα τα οποία απεικονίζουν τη θεά πάντα σε όρθια στάση να κρατά στα χέρια της ζώα άγρια ή ημερωμένα.
Πρόκειται για την Πότνια Θηρών, τη θεά της άγριας φύσης που προστατεύει τα ζώα και τη γονιμότητα. Η θεϊκή τροφός.
Οι παραστάσεις της Πότνιας Θηρών σε Ρόδο και σε Δήλο μπορούν να ταυτιστούν και να σχετιστούν άμεσα με τη θεά μέλισσα.
Η Αρτεμη στη Μυθολογία
Στην ελληνική μυθολογία, η Αρτεμη κατέχει, εξέχουσα θέση στο ελληνικό πάνθεον. Είναι κόρη του Δίνα και της Λητούς και δίδυμη αδερφή του Απόλλωνα. Την θεωρούσαν θεά της σελήνης (όπως και τον Απόλλωνα θεό του ήλιου), μια αντίληψη που συναντάμε στους Ορφικούς και στους Στωικούς και την οποία ακολούθησαν όλοι σχεδόν οι μυθογράφοι.
Γενικά η Αρτεμη ταυτίστηκε με την μητέρα Γη και την Ευγονία.
Θεά των κυνηγών
αλλά και των κυνηγημένων
Ο Ηρόδοτος καταγράφει [Ηρόδοτος Γ ́48. 2-3], τον τρόπο με τον οποίο οι Σάμιοι έσωσαν 300 αγόρια, τα οποία ο Περίανδρος της Κορίνθου είχε στείλει από την Κερκυρα στον Αλυάττη της Λυδίας για να γίνουν ευνούχοι.
Πρώτα συμβούλευσαν τα παιδιά να αγγίξουν το βωμό της ʼρτεμης ως ικέτες και στη συνέχεια αρνήθηκαν να επιστρέψουν στους Κορινθίους, να τα απομακρύνουν διά της βίας από το βωμό. Η Αρτεμη περιγράφεται ως θεά που παρέχει άσυλο όπως άλλωστε η θεά των κυνηγών αλλά και των κυνηγημένων αλλά και των νεαρών παρθένων.
Αρτεμις πολιούχος
Ο Δίας, η Αθηνά, η ʼρτεμη και άλλοι θεοί έφεραν τους τίτλους Πολιεύς, Πολιούχος, ή Πολίαρχος [Πλούταρχος, Θησέας, ΣΤ ́, 1]. Η λαϊκή πίστη, ήθελε πως η Αρτεμη και ο Απόλλωνας ασκούσαν έλεγχο στις ζωές των ανθρώπων και πως αυτοί οι δυο θεοί ανταποκρινόντουσαν στις προσευχές ή στους όρκους τους.
Το Αρτεμίσιο
Πενήντα χιλιόμετρα νότια της Σμύρνης βρίσκεται η Έφεσος με το Αρτεμίσιο. Αποτελεί ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Το οικδόμημα ξεκίνησε από το βασιλιά της Λυδίας Κροίσο. Σήμερα τα απομειναρια ελάχιστα θυμίζουν αυτό τον μεγαλόπρεπο ναό.
Στις αρχές του 7ου αι. π.Χ. χρονολογούνται πρώιμα νομίσματα από ήλεκτρο στην περιοχή της Βάσης του Αρτεμισίου. Το Αρτεμίσιο αποπερατώθηκε στις αρχές του 6ου αι.π.Χ.
Στο Αρτεμίσιο θα βρεθει ο Ευριβιάδης, όταν θα εμφανιστούν περσικά πλοία.
Ο Ηράκλειτος καταφεύγει
στο ιερό της Αρτεμης
Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος (535 π.Χ. – 475 π.Χ.) κορυφαίος προσωκρατικός φιλόσοφος. Σύμφωνα με τον οποίο το αρχέγονο και αείζωο πυρ είναι το πρωταρχικό στοιχείο του κόσμου που βρίσκεται σε διαρκές γίγνεσθαι. Στο τέλος της ζωής του εγκατέλειψε τα κοινά και κατέφυγε στο ιερό της Αρτεμης της Εφεσίας.
Ο Δάτις προσφέρει θυσία
Ενώ ο Δάτις και ο Αρταφέρνης έκαψαν τα ιερά και την πόλη (499 π.Χ.) της Νάξου, στη Δήλο, αντίθετα, θυσίασαν στην Αρτεμη και στον Απόλλωνα.
Η λατρεία της θεάς στη Ρόδο
Στο νησί της Ρόδου υπάρχουν ερείπια ναών της θεάς Αρτεμης, αλλά και τοπωνύμια αρκετά που φανερώνουν τη σχέση της με τους αρχαίους κατοίκους. Πρέπει να υπήρχαν και βωμοί όπως Αγοραία ʼρτεμις, ʼρτεμις Κοκκώτα, ʼρτεμις Αγροτέρα κλπ.
Επίσης υπάρχουν πάρα πολλά παρωνύμια όπως:
Αριστοβούλη,
Δίκτυνα,
Εκάτη ( ή Σώτειρα,)
Ερεθιμία,
Ερημοκεκοία,
Ευπορία,
Θερμία,
Κακοία,
Περγαία κ.ά.
[Hrffter Gotterd. Auf Eh. III, 50].
Οι αρχαίοι Ρόδιοι είχαν αφιερώσει το όνομά της σε ένα από τους μήνες του χρόνου, τον Αρταμίτιον καθώς και σε λόφους και τοπωνύμια.
Σε κάθε ναό προς τιμήν της θεάς, αλλά και σε κάθε άλλο ναό, υπηρετούσαν ιερείς που απολάμβαναν μεγάλης εκτίμησης από τους πιστούς και ασκούσαν επιρροή.
Στην Αθήνα, λάτρευαν την ʼρτεμη Ευκλεία. Η λατρεία της που έφτασε και σε άλλους τόπους καθιέρωσαν προς τιμήν της εορτή τα Εύκλεια. ένα ανάθημα της Ναξίας Νικάνδρας (6ος αι. π.Χ.) βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας). Λατρεία της θεάς υπήρχε ακόμα στη Θήρα, στη Κόρινθο και στους Δελφούς. Επίσης και σε άλλες χώρες της Μεσογείου.
Λίνδος και Αρτεμις
Η αρχαιολογική έρευνα και καταγραφή, παραδίδει επιγραφικό υλικό από την Ακρόπολη της Λίνδου, όπου αναφέρονται οι λέξεις:
Αρτάμης,
Αρτέμης και
Αρτεμισία.
Μια από αυτές τις επιγραφές αναφέρει:
ΙΕΡΕΥΣ ΑΘΑΝΑΣ ΛΙΝΔΙΑΣ
ΔΙΟΣ ΠΟΛΙΕΩΣ ΚΑΙ ΑΡΤΕΜ[ΙΣ]
ΚΕΚΟΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΙΛΙΟΣ
[Α]ΓΑΥΟΣ ΕΡΜΙΑΣ ΒΟΥΛΙΔΑΙΣ
Και μια ακόμα:
ΠΟΝΤΩΡΕΩΝ ΑΡΤΑΜΙΤΙΟΥ [..ΙΚΑΔΙ
ΑΡΤΕΜΕΙ ΕΣ ΦΑΓΑΣ ΑΙΓΑ ΚΑΙΤΑ
ΕΦΙΕΡΟΣ ΘΥΕΙ ΙΕΡΕΙΑ
Κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους οι λατρείες του Απόλλωνα και της Αρτεμης ήταν οι πιο σημαντικές.
Κάμειρος και Αρτεμις
Η Αρτεμη, λατρεύτηκε στη Ρόδο, όπως λατρεύτηκε η Αθηνά.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρόδου, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Αθήνας) και σε πολλά ακόμα μουσεία της Ευρώπης, όπως του Βερολίνου, του Μονάχου, της Χαϊδελμβέργης της Κοπεγχάγης, της Βοστώνης, του Λονδίνου κ.α. βρίσκονται Ροδιακοί θησαυροί. Ανάμεσά τους ανάγλυφες παραστάσεις της Μεγάλης θεάς Μητέρας σε πλακίδια και μενταγιόν από χρυσό ή έλκτρο.
Ακόμα και στο Μουσείο Ερμιτάζ, Πετρούπολη, εκτίθεται σκουλαρίκι με ειδώλιο της Αρτέμιδας πάνω σε ελάφι και προέρχεται από τη νεκρόπολη του Νυμφαίου, κοντά στο Κερτς και είναι του 4ου αι.π.Χ.
Τα περισσότερα κοσμήματα με τη θεά Αρτέμιδα – Μέλισσα προέρχονται από την Κάμειρο και αποτελούν κοσμήματα – φυλαχτά όπως της θεάς Αρτεμης που παρουσιάζεται με φτερά μέλισσα και στα χέρια της καρτά άγρια ζώα.
Επίσης βρίσκονται εκτεθειμένα σκουλαρίκια με κωνικά εξαρτήματα τα οποία παρουσιάζουν την Πότνια Θηρών σχεδόν όλα ανάγονται στον 7ο αι.π.Χ. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τουρκίας (Selguk) βρίσκεται αντίγραφο Ρωμαϊκού αγάλματος της Εφεσίας Αρτέμιδας της Ωραίας.
Η Μάγδα Χρυσοστομίδου στο βιβλίο της Μέλισσα και μέλι στην αρχαία Ελληνική μυθολογία και λατρεία (σελ. 98) θεωρεί ότι όλα τα χρυσά πλακίδια που αποτυπώνουν ανάγλυφα τη φτερωτή θηλυκή μορφή που από τη μέση και κάτω έχει σχήμα μέλισσας, αποδίδουν μια μελισσοθεότητα, ίσως μια μελισσα- Αρτέμιδα.
Νομίσματα αρχαίων πόλεων
Η μέλισσα, δεν αποτελούσε μόνο ένα σοφό έντομο, και μια πηγή που πρόσφερε ό,τι πολυτιμότερο για την υγεία του ανθρώπου. Ήταν σύμβολο δημιουργικότητα και σύμβολο γονιμότητας και παραγωγικότητας. Κι ακόμα σύμβολο λατρείας στη θεά μέλισσα, στην Αρτεμη.
Νομίσματα αρχαίων πόλεων όπου απεικονίζεται η μέλισσα είναι η Κρήτη (Ελυρος, Υρτακίνα, Λυσός, Τάρρας, ʼπτερα, Πραισός), η Κέα (Ιουλίδα, Κορησία και Καρθαία), η Θεσσαλία (Μελίτη), η Μικρά Ασία (Έφεσος, Αναμούριο, ʼραδος, ʼρκασος). Στην Έφεσο την αναφέρουν και ως Αναίτιδα και ως Περσίδα Αρτέμιδα.
Το μέλι των νησιών
Τα νησιά του Αιγαίου, πέρα από το μύθο, είναι γνωστό πως παράγουν μέλι ανώτερης ποιότητας. Λόγω του κλίματος, του εδάφους, της ποικιλίας των ανθέων και των δέντρων και γενικά της υγρασίας.
Πριν καθιερωθεί η Αρτεμη, ήταν διαδεδομένη η λατρεία στη θεά Αστάρτη, μια φοινικική εκδοχή της σουμεριακής θεότητας, την οποία οι Ακκάδιοι Ιστάρ. Οι Ισραηλίτες την ονομαζαν Αστορέθ (σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη).
Η Αστάρτη εκπροσωπούσε τη λατρεία προς τη φύση, τη ζωή και τη γονιμότητα. Αργότερα έγινε και θεά του πολέμου και δεχόταν σπονδές αίματος από τους πιστούς της.
Η Αστάρτη απεικονίζεται σε ανάγλυφα φτερωτή θεά που την περιβάλλουν άγρια ζώα ή πουλιά.
Η Πότνια Θηρών
των Μινωϊτών
Στη φαντασία του ανθρώπου, η φύση έλαβε μορφή. Μια μορφη ‘ηταν και της Μεγάλης Μητέρας. Στο Αιγαίο, στη Κρήτη, στη Μικρά Ασία κυριαρχούσε από τα πρώϊμα μινωϊκά χρόνια διάφορες θεές, καταγεγραμμένες σε διάφορες παραστάσεις κυρίως σε βουνά, ανάμεσα σε άγρια ζώα ως Ορεία μήτηρ και ως Κυρία των Ιηρίων, η Πότνια Θηρών.
Με το όνομα αυτό, Πότνια Θηρών θα ονομάσουν οι πρώτοι κάτοικοι του Αιγαίου την Αρτεμι.
Οι παραστάσεις της θεάς, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον γιατί απεικονίζουν τη θεά με ανθρώπινη μορφή, αλλά και να βρίσκονται δίπλα της ζώα, έντομα και φυτά ακόμα. Κυρίως απεικονίζεται με μεγαλοπρέπεια και δύναμη.
Σύμβολα που θα κληροδοτηθούν στη συνέχεια στους ελληνικούς χρόνους. Παράλληλα με τη θεά αυτή, βλέπουμε να παρουσιάζονται και άλλες θεότητες ως δαιμονικά όντα, με σωμα ανθρώπου και με φτερά ζώου ή πουλιού ή εντόμου.
Είναι γνωστό πως η Αριάδνη, ήταν κόρη του Μίνωα, πριγκίπισσα της Κνωσού και θεά του φεγγαριού και των δέντρων. Η Ορεία Μήτηρ, όχι μόνο στη μινωϊκή Κρήτη, αλλά και στην μικρασιατική επικράτεια της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής, ως κυρία των θηρίων, η Πότνια Θηρών, δηλαδή η ʼρτεμις.
Η Αρτεμη των Μυκηναίων
Ταυτίστηκε η Αρτεμη ως θεά της άγριας φύσης. Λατρεύτηκε στη Ρόδο, στη Δήλο, στην Εφεσσο περισσότερο από κάθε άλλη ελληνική περιοχή. Στα μυκηναϊκά χρόνια, έχουμε τελετές στη Δήλο προς τιμή της θεάς Αρτέμιδας.
Από το νησί της Δήλου, έχουμε ένα κακότεχνο άγαλμα θεάς (ξόανο) που άρχισαν να κατασκευάζονται με την ανοικοδόμηση των πρώτων ναών, επίσης βρέθηκε κεραμικό ομοίωμα της θεάς που ανάγεται στον 7ο αι.π.Χ. [Ιστορια της Αρχαίας Ελλάδας, [Παν. Καίμπριτζ, τομ. 2, σ. 110]. Το κεραμικό βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.
Η Κάμειρος, μια από τις τρεις μεγάλεις πόλεις της αρχαίας Ρόδου, έχει να επιδείξει ακόμα και σήμερα εντυπωσιακά αρχαιολογικα ευρήματα, τα οποία βρίσκονται σε ξένα μουσεία.
Στη Κάμειρο έχουν βρεθεί κοσμήματα τα οποία ακόμα και σημερα εντυπωσιάζουν για τη τέχνη και την τεχνική τους, την ομορφιά τους και την σπουδαιότητά τους.
Ανάμεσα σ’ αυτά τα σπουδαία ευρήματα είναι κοσμήματα τα οποία απεικονίζουν τη θεά πάντα σε όρθια στάση να κρατά στα χέρια της ζώα άγρια ή ημερωμένα.
Πρόκειται για την Πότνια Θηρών, τη θεά της άγριας φύσης που προστατεύει τα ζώα και τη γονιμότητα. Η θεϊκή τροφός.
Οι παραστάσεις της Πότνιας Θηρών σε Ρόδο και σε Δήλο μπορούν να ταυτιστούν και να σχετιστούν άμεσα με τη θεά μέλισσα.
Η Αρτεμη στη Μυθολογία
Στην ελληνική μυθολογία, η Αρτεμη κατέχει, εξέχουσα θέση στο ελληνικό πάνθεον. Είναι κόρη του Δίνα και της Λητούς και δίδυμη αδερφή του Απόλλωνα. Την θεωρούσαν θεά της σελήνης (όπως και τον Απόλλωνα θεό του ήλιου), μια αντίληψη που συναντάμε στους Ορφικούς και στους Στωικούς και την οποία ακολούθησαν όλοι σχεδόν οι μυθογράφοι.
Γενικά η Αρτεμη ταυτίστηκε με την μητέρα Γη και την Ευγονία.
Θεά των κυνηγών
αλλά και των κυνηγημένων
Ο Ηρόδοτος καταγράφει [Ηρόδοτος Γ ́48. 2-3], τον τρόπο με τον οποίο οι Σάμιοι έσωσαν 300 αγόρια, τα οποία ο Περίανδρος της Κορίνθου είχε στείλει από την Κερκυρα στον Αλυάττη της Λυδίας για να γίνουν ευνούχοι.
Πρώτα συμβούλευσαν τα παιδιά να αγγίξουν το βωμό της ʼρτεμης ως ικέτες και στη συνέχεια αρνήθηκαν να επιστρέψουν στους Κορινθίους, να τα απομακρύνουν διά της βίας από το βωμό. Η Αρτεμη περιγράφεται ως θεά που παρέχει άσυλο όπως άλλωστε η θεά των κυνηγών αλλά και των κυνηγημένων αλλά και των νεαρών παρθένων.
Αρτεμις πολιούχος
Ο Δίας, η Αθηνά, η ʼρτεμη και άλλοι θεοί έφεραν τους τίτλους Πολιεύς, Πολιούχος, ή Πολίαρχος [Πλούταρχος, Θησέας, ΣΤ ́, 1]. Η λαϊκή πίστη, ήθελε πως η Αρτεμη και ο Απόλλωνας ασκούσαν έλεγχο στις ζωές των ανθρώπων και πως αυτοί οι δυο θεοί ανταποκρινόντουσαν στις προσευχές ή στους όρκους τους.
Το Αρτεμίσιο
Πενήντα χιλιόμετρα νότια της Σμύρνης βρίσκεται η Έφεσος με το Αρτεμίσιο. Αποτελεί ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Το οικδόμημα ξεκίνησε από το βασιλιά της Λυδίας Κροίσο. Σήμερα τα απομειναρια ελάχιστα θυμίζουν αυτό τον μεγαλόπρεπο ναό.
Στις αρχές του 7ου αι. π.Χ. χρονολογούνται πρώιμα νομίσματα από ήλεκτρο στην περιοχή της Βάσης του Αρτεμισίου. Το Αρτεμίσιο αποπερατώθηκε στις αρχές του 6ου αι.π.Χ.
Στο Αρτεμίσιο θα βρεθει ο Ευριβιάδης, όταν θα εμφανιστούν περσικά πλοία.
Ο Ηράκλειτος καταφεύγει
στο ιερό της Αρτεμης
Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος (535 π.Χ. – 475 π.Χ.) κορυφαίος προσωκρατικός φιλόσοφος. Σύμφωνα με τον οποίο το αρχέγονο και αείζωο πυρ είναι το πρωταρχικό στοιχείο του κόσμου που βρίσκεται σε διαρκές γίγνεσθαι. Στο τέλος της ζωής του εγκατέλειψε τα κοινά και κατέφυγε στο ιερό της Αρτεμης της Εφεσίας.
Ο Δάτις προσφέρει θυσία
Ενώ ο Δάτις και ο Αρταφέρνης έκαψαν τα ιερά και την πόλη (499 π.Χ.) της Νάξου, στη Δήλο, αντίθετα, θυσίασαν στην Αρτεμη και στον Απόλλωνα.
Η λατρεία της θεάς στη Ρόδο
Στο νησί της Ρόδου υπάρχουν ερείπια ναών της θεάς Αρτεμης, αλλά και τοπωνύμια αρκετά που φανερώνουν τη σχέση της με τους αρχαίους κατοίκους. Πρέπει να υπήρχαν και βωμοί όπως Αγοραία ʼρτεμις, ʼρτεμις Κοκκώτα, ʼρτεμις Αγροτέρα κλπ.
Επίσης υπάρχουν πάρα πολλά παρωνύμια όπως:
Αριστοβούλη,
Δίκτυνα,
Εκάτη ( ή Σώτειρα,)
Ερεθιμία,
Ερημοκεκοία,
Ευπορία,
Θερμία,
Κακοία,
Περγαία κ.ά.
[Hrffter Gotterd. Auf Eh. III, 50].
Οι αρχαίοι Ρόδιοι είχαν αφιερώσει το όνομά της σε ένα από τους μήνες του χρόνου, τον Αρταμίτιον καθώς και σε λόφους και τοπωνύμια.
Σε κάθε ναό προς τιμήν της θεάς, αλλά και σε κάθε άλλο ναό, υπηρετούσαν ιερείς που απολάμβαναν μεγάλης εκτίμησης από τους πιστούς και ασκούσαν επιρροή.
Στην Αθήνα, λάτρευαν την ʼρτεμη Ευκλεία. Η λατρεία της που έφτασε και σε άλλους τόπους καθιέρωσαν προς τιμήν της εορτή τα Εύκλεια. ένα ανάθημα της Ναξίας Νικάνδρας (6ος αι. π.Χ.) βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας). Λατρεία της θεάς υπήρχε ακόμα στη Θήρα, στη Κόρινθο και στους Δελφούς. Επίσης και σε άλλες χώρες της Μεσογείου.
Λίνδος και Αρτεμις
Η αρχαιολογική έρευνα και καταγραφή, παραδίδει επιγραφικό υλικό από την Ακρόπολη της Λίνδου, όπου αναφέρονται οι λέξεις:
Αρτάμης,
Αρτέμης και
Αρτεμισία.
Μια από αυτές τις επιγραφές αναφέρει:
ΙΕΡΕΥΣ ΑΘΑΝΑΣ ΛΙΝΔΙΑΣ
ΔΙΟΣ ΠΟΛΙΕΩΣ ΚΑΙ ΑΡΤΕΜ[ΙΣ]
ΚΕΚΟΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΑΙΛΙΟΣ
[Α]ΓΑΥΟΣ ΕΡΜΙΑΣ ΒΟΥΛΙΔΑΙΣ
Και μια ακόμα:
ΠΟΝΤΩΡΕΩΝ ΑΡΤΑΜΙΤΙΟΥ [..ΙΚΑΔΙ
ΑΡΤΕΜΕΙ ΕΣ ΦΑΓΑΣ ΑΙΓΑ ΚΑΙΤΑ
ΕΦΙΕΡΟΣ ΘΥΕΙ ΙΕΡΕΙΑ
Κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους οι λατρείες του Απόλλωνα και της Αρτεμης ήταν οι πιο σημαντικές.
Κάμειρος και Αρτεμις
Η Αρτεμη, λατρεύτηκε στη Ρόδο, όπως λατρεύτηκε η Αθηνά.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρόδου, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Αθήνας) και σε πολλά ακόμα μουσεία της Ευρώπης, όπως του Βερολίνου, του Μονάχου, της Χαϊδελμβέργης της Κοπεγχάγης, της Βοστώνης, του Λονδίνου κ.α. βρίσκονται Ροδιακοί θησαυροί. Ανάμεσά τους ανάγλυφες παραστάσεις της Μεγάλης θεάς Μητέρας σε πλακίδια και μενταγιόν από χρυσό ή έλκτρο.
Ακόμα και στο Μουσείο Ερμιτάζ, Πετρούπολη, εκτίθεται σκουλαρίκι με ειδώλιο της Αρτέμιδας πάνω σε ελάφι και προέρχεται από τη νεκρόπολη του Νυμφαίου, κοντά στο Κερτς και είναι του 4ου αι.π.Χ.
Τα περισσότερα κοσμήματα με τη θεά Αρτέμιδα – Μέλισσα προέρχονται από την Κάμειρο και αποτελούν κοσμήματα – φυλαχτά όπως της θεάς Αρτεμης που παρουσιάζεται με φτερά μέλισσα και στα χέρια της καρτά άγρια ζώα.
Επίσης βρίσκονται εκτεθειμένα σκουλαρίκια με κωνικά εξαρτήματα τα οποία παρουσιάζουν την Πότνια Θηρών σχεδόν όλα ανάγονται στον 7ο αι.π.Χ. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τουρκίας (Selguk) βρίσκεται αντίγραφο Ρωμαϊκού αγάλματος της Εφεσίας Αρτέμιδας της Ωραίας.
Η Μάγδα Χρυσοστομίδου στο βιβλίο της Μέλισσα και μέλι στην αρχαία Ελληνική μυθολογία και λατρεία (σελ. 98) θεωρεί ότι όλα τα χρυσά πλακίδια που αποτυπώνουν ανάγλυφα τη φτερωτή θηλυκή μορφή που από τη μέση και κάτω έχει σχήμα μέλισσας, αποδίδουν μια μελισσοθεότητα, ίσως μια μελισσα- Αρτέμιδα.
Νομίσματα αρχαίων πόλεων
Η μέλισσα, δεν αποτελούσε μόνο ένα σοφό έντομο, και μια πηγή που πρόσφερε ό,τι πολυτιμότερο για την υγεία του ανθρώπου. Ήταν σύμβολο δημιουργικότητα και σύμβολο γονιμότητας και παραγωγικότητας. Κι ακόμα σύμβολο λατρείας στη θεά μέλισσα, στην Αρτεμη.
Νομίσματα αρχαίων πόλεων όπου απεικονίζεται η μέλισσα είναι η Κρήτη (Ελυρος, Υρτακίνα, Λυσός, Τάρρας, ʼπτερα, Πραισός), η Κέα (Ιουλίδα, Κορησία και Καρθαία), η Θεσσαλία (Μελίτη), η Μικρά Ασία (Έφεσος, Αναμούριο, ʼραδος, ʼρκασος). Στην Έφεσο την αναφέρουν και ως Αναίτιδα και ως Περσίδα Αρτέμιδα.
Το μέλι των νησιών
Τα νησιά του Αιγαίου, πέρα από το μύθο, είναι γνωστό πως παράγουν μέλι ανώτερης ποιότητας. Λόγω του κλίματος, του εδάφους, της ποικιλίας των ανθέων και των δέντρων και γενικά της υγρασίας.