 |
| Ηρόδοτος, Ρωμαϊκό αντίγραφο (2ος αιώνας μ.Χ.). The Metropolitan Museum of Art, New York. |
Ο Ηρόδοτος [1],περιηγητής,
γεωγράφος και ιστορικός, γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό της Μ. Ασίας από
επίσημη γενιά το 480 π.Χ., όταν εκεί κυβερνούσε η Αρτεμισία, ευφυής και
δραστήρια σύμμαχος του Ξέρξη. Μετά τη νίκη των Ελλήνων στους περσικούς
πολέμους και την κυριαρχία τους στο Αιγαίο η Αλικαρνασσός αγωνίστηκε να
απαλλαγεί από τον τύραννο Λύγδαμη, διάδοχο της Αρτεμισίας, και ο
Ηρόδοτος πήρε ενεργό μέρος στην προσπάθεια για την ανατροπή του Λύγδαμη
και την απελευθέρωση της πατρίδας του, που επιτεύχθηκε το 454 π.Χ.
Αργότερα ήρθε σε ρήξη με τους συμπατριώτες του και αναγκάστηκε να φύγει
για την Αθήνα (451 π.Χ.), που εξελισσόταν τότε σε πολιτικό και
πνευματικό κέντρο του Ελληνικού κόσμου. Το 444 π.Χ. μαζί με άλλους
ονομαστούς Έλληνες (Πρωταγόρα, Ιππόδαμο, Εμπεδοκλή, κ.α.) πήρε μέρος
στην ίδρυση της αποικίας των Θουρίων στη Ν. Ιταλία και έγινε πολίτης
αυτής της πόλης. Ο θάνατός του τοποθετείται στο 430 π.Χ., λίγο μετά την
έναρξη του πελοποννησιακού πολέμου.
Τα ταξίδια του
Στο διάστημα 460-444 π.Χ., από το διωγμό
του Λύγδαμη ως την ίδρυση των Θουρίων, ο Ηρόδοτος παρακινημένος από την
Ιωνική επιστημονική περιέργεια και την ορμή για μάθηση επισκέφτηκε όλες σχεδόν τις χώρες
του τότε γνωστού κόσμου: Αίγυπτο, Λιβύη, Κυρήνη, Παλαιστίνη, Φοινίκη,
Βαβυλώνα, Προποντίδα, Θράκη, Σκυθία, Κολχίδα, και βέβαια την ηπειρωτική
Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και τη Ν. Ιταλία, όπου έμεινε πολλά
χρόνια. Σκοπός του ήταν η γνώση χωρών και λαών με
διαφορετικά ήθη και έθιμα και η συλλογή πλούσιου εθνογραφικού,
γεωγραφικού, ιστορικού, θρησκειολογικού και γενικά πολιτισμικού υλικού,
που το κατέγραψε στην ιστορία του και αποτελεί πολύτιμη προσφορά στην παγκόσμια ιστορία.
Οι εμπειρίες της ζωής του επηρέασαν και το έργο του. Στην Ιωνία γνώρισε σε βάθος την επική και λυρική ποίηση. Όταν έφτασε στην Αθήνα διδάχτηκε από την τραγωδία,
που ήταν τότε στο αποκορύφωμά της, την τραγική μοίρα της ανόδου και της
πτώσης της ανθρώπινης ύπαρξης. Σ’ ένα βαθμό επηρεάστηκε και από τη σοφιστική,
που γνώρισε στην Αθήνα και στη Ν. Ιταλία. Πολιτικά η επαφή του με τους
δημοκρατικούς θεσμούς της Αθήνας του Περικλή τον έκανε να διαμορφώσει
δημοκρατικό και φιλελεύθερο φρόνημα. Αποδοκιμάζει την τυραννίδα, μερικές
φορές όμως εκφράζει την εκτίμησή του για ορισμένους τυράννους π.χ. την
Αρτεμισία. Συμπαθεί τους Αθηναίους, συχνά όμως μιλάει ευνοϊκά και με
εκτίμηση για τους Σπαρτιάτες. Με περιφρόνηση αναφέρει τους μηδίσαντες
και ιδιαίτερα τους «Θηβαίους και άλλους Βοιωτούς».
Το έργο του [2]
«Ιστορίας απόδεξιν»
ονόμασε ο ίδιος την ιστορία του και αφηγείται τις σχέσεις Ελλήνων και
Βαρβάρων από την άνοδο του Κροίσου ως το τέλος των Ελληνοπερσικών
πολέμων. Οι Αλεξανδρινοί το χώρισαν σε εννέα βιβλία και
στο καθένα έδωσαν το όνομα μιας από τις εννέα μούσες. Τα τρία πρώτα
βιβλία αναφέρονται στην Ασία και περιλαμβάνουν τη βασιλεία του Κύρου και
του Καμβύση, την κατάκτηση της Αιγύπτου και την εμφάνιση του Δαρείου.
Τα τρία επόμενα αναφέρονται στην Ευρώπη, πραγματεύονται τη βασιλεία του
Δαρείου και περιλαμβάνουν την αποτυχία των Περσών στη Σκυθία και στο
Μαραθώνα, και την αποτυχημένη ιωνική επανάσταση των Ελλήνων. Τα
τελευταία τρία βιβλία αναφέρονται στην Ελλάδα κατά τη
διάρκεια της βασιλείας του Ξέρξη και περιλαμβάνουν τη μάχη των
Θερμοπυλών, τη ναυμαχία του Αρτεμισίου και της Σαλαμίνας, και τέλος τη
μάχη των Πλαταιών.
Το έργο του Ηρόδοτου διακόπτεται συχνά, κυρίως
στα πέντε πρώτα βιβλία, από παρεκβάσεις, «προσθήκες» τις λέει ο ίδιος,
με ποικίλο περιεχόμενο: γεωγραφικό, εθνογραφικό, νομολογικό,
θρησκειολογικό, ανεκδοτολογικό, επεισοδιακό (νουβέλες). Οι παρεκβάσεις
αυτές είναι οργανικά δεμένες με την κατευθυντήρια γραμμή του έργου,
έρχονται στην κατάλληλη στιγμή για να δικαιολογήσουν, να επεξηγήσουν, να
συμπληρώσουν, να επεκτείνουν κύρια σημεία της αφήγησης, και προσφέρουν
ξεκουραστικές ανάπαυλες του ακροατή από την κουραστική μακριά αφήγηση [3].
Το Ζ’ βιβλίο
συγκεκριμένα αρχίζει με την άνοδο του Ξέρξη στον περσικό θρόνο και την
απόφασή του να εκστρατεύσει εναντίον των Ελλήνων. Περιγράφει την πορεία
του περσικού στρατού από τις Σάρδεις ως τον Ελλήσποντο, το πέρασμα από
τον Ελλήσποντο μετά από το μαστίγωμά του, που συνιστά ύβρι του Ξέρξη που
θα πληρωθεί με την ήττα του, το πέρασμα του περσικού στόλου από τον Άθω
με τη διώρυγα, που άνοιξαν οι πέρσες στο πιο στενό μέρος της
χερσονήσου, και την άφιξη του Ξέρξη στα Τέμπη.
Εκεί τον συναντούν άπρακτοι οι
απεσταλμένοι του στην Ελλάδα και του ανακοινώνουν ότι οι Έλληνες δεν
πρόσφεραν «γῆν καί ὕδωρ». Στο σημείο αυτό ο Ηρόδοτος θέλοντας να
εξηγήσει γιατί ο Ξέρξης δεν έστειλε κήρυκες στην Αθήνα και στηΣπάρτη,
αναφέρει το περιστατικό της θανάτωσης των κηρύκων του Δαρείου στις δυο
πόλεις και με μια μικρή παρέκβαση, αφηγείται την ιστορία του Σπερθία και
του Βούλη (κεφ. 133-137). Στο υπόλοιπο του Ζ’ βιβλίου ασχολείται με τις
προετοιμασίες των Ελλήνων για την άμυνά τους και τελειώνει με την
περιγραφή της μάχης των Θερμοπυλών.
Η γλώσσα και το ύφος του
Ο Ηρόδοτος, αν και η καταγωγή του ήταν δωρική, ακολουθώντας τους προκατόχους του έγραψε στην ιωνική διάλεκτο,
αλλά «μεμειγμένη και ποικίλη», γιατί δανείστηκε πολλά στοιχεία από την
ποίηση, ιδιαίτερα την επική, και από την παλαιά αττική διάλεκτο. Είναι
μια γλώσσα φιλολογική που διαφέρει από την ομιλούμενη [4].
Στην έκφρασή του ακολουθεί την κατά παράταξη σύνταξη, όπου η μία
πρόταση συνδέεται ελεύθερα και ισότιμα με την άλλη, αποδίδοντας τη
ζωντάνια του προφορικού λόγου, και αποφεύγει τις πολλές εξαρτημένες
προτάσεις, που συχνά θολώνουν την καθαρότητα του νοήματος. Στέκεται στο
μεταίχμιο δύο εποχών, στο τέλος της αρχαϊκής και στην αρχή της
κλασσικής, και είναι ικανός να αποδίδει τις ήρεμες εκδηλώσεις της
ψυχής, τα ήθη, σε αντίθεση με το Θουκυδίδη, που με περίπλοκη έκφραση
αποδίδει τα πάθη.
Δείτε επίσης:
"ΗΡΟΔΟΤΟΣ: ΤΙΣ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ ΤΙΣ ΕΚΤΙΣΑΝ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ!"
Υποσημειώσεις
[1] Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 13, σελ. 273 κ.ε.
[2] BuryJ., «Οι αρχαίοι Έλληνες Ιστορικοί», εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1984, σελ. 38
[3] BuryJ., ό.π. σελ. 41
[4] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Γ2, σελ. 436.
Αλέξης Τότσικας
Φιλόλογος – Συγγραφέας
«Ανθολόγιο | Δώδεκα Αποσπάσματα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων», Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 1997.
Πηγή:
argolikivivliothiki.gr
