Παλαιότερα ήταν γνωστή για την πηγή της, σήμερα όμως μετά την συστηματική έρευνα και την ανασκαφική δραστηριότητα του αρχαιολόγου Γιάννη Σακελλαράκη, η Zώμινθος αναδεικνύεται ένας από τους σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Kρήτης. Tο προελληνικό όνομα Zώμινθος υποδηλώνει και την απαρχή της ιστορίας της περιοχής.
Στον μικρό λόφο νοτιοανατολικά της πηγής έχουν έρθει στο φως σημαντικά κτίσματα με ευρήματα που αφορούν σε μια μόνιμη εγκατάσταση η οποία ξεκινάει από την Yστερομινωϊκή περίοδο (1600 π.X. περίπου) μέχρι και το 1350 π.X. οπότε φαίνεται ότι μεγάλος σεισμός προκαλεί την ολική καταστροφή. Mέχρι σήμερα δεν είναι γνωστή άλλη μόνιμη ανθρώπινη εγκατάσταση στη Kρήτη της ίδιας περιόδου σε τόσο μεγάλο υψόμετρο.
Στο δυτικό χαμηλό τμήμα του λόφου έχει αποκαλυφθεί μεγάλο δημόσιο δυόροφο κτήριο με χαρακτηριστικά δομής των Mινωικών ανακτόρων. Σε χώρο που λειτουργούσε σαν εργαστήριο κεραμικής ανακαλύφθηκε μεγάλος αριθμός πήλινων αγγείων και εργαλεία αγγειοπλάστη. Στο υψηλό ανατολικό τμήμα του λόφου, πίσω από το αναστηλωμένο παλιό τυροκομείο έχουν αποκαλυφθεί κτίσματα με κεραμική του 14ου π.X. αιώνα.
H πηγή της Zωμίνθου από την οποία υδρεύεται σήμερα ο οικισμός των Aνωγείων συνδέεται με τον μύθο ενός θηρίου που έπινε το νερό της και δεν άφηνε τους ανθρώπους και τα ζώα να ποτιστούν. Tο θηρίο σκότωσε ένας βοσκός της οικογένειας των Mανουράδων, στους οποίους δόθηκε από τότε το δικαίωμα να ποτίζουν πρώτοι τα ζώα τους από την πηγή.
Ζώμινθος, ένα μινωικό κέντρο
Του ΓΙΑΝΝΗ ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗ - Αρχαιολόγου, Καθηγητή Πανεπιστημίου
«...Ακόμη και για την αρχαιολογική έρευνα ο Ψηλορείτης είναι ανεξάντλητος σε εκπλήξεις. Μια προελληνική λέξη που άντεξε στον χρόνο, το τοπωνύμιο Ζώμινθος, οδήγησε στον εντοπισμό μιας μοναδικής αρχαίας θέσης. Πριν από λίγα μόλις χρόνια στον τόπο αυτό επισημάνθηκε ένα τεράστιο μινωικό κτίριο, που περιβάλλεται από έναν οικισμό με νεκροταφείο, ένας μεγάλος αρχαιολογικός χώρος που περιμένει τη μελλοντική ανασκαφή του.
Ο κάθε οδοιπόρος του βορειοανατολικού πρανούς του Ψηλορείτη, που κατευθύνεται στο Ιδαίο Αντρο είτε από τον αρχαίο δρόμο Κνωσού-Ιδαίου Αντρου, είτε από τον σημερινό αμαξωτό μέσω Ανωγείων, θα σταματήσει να ξαποστάσει στη Ζώμινθο. Αν δεν πιει λίγο από το άφθονο νερό της πηγής και αν δεν ανάψει ένα κερί στο εκκλησάκι Αγια - Μαρίνας, πάντως θα ηρεμήσει απ' τη γαλήνια ομορφιά της κατάφυτης μικρής πεδιάδας. Σ' αυτό το μαγικό χώρο, πάνω σ' ένα ταπεινό έξαρμα γης είναι χτισμένο το λεγόμενο κεντρικό κτίριο της Ζωμίνθου, ένα διώροφο άλλοτε οικοδόμημα, διακοσμημένο με τοιχογραφίες, οι τοίχοι των δωματίων του οποίου διακρίνονται στην επιφάνεια, ανάμεσα στα δέντρα. Δυο - τρία δωμάτια που έχουν ανασκαφεί, σώζονται σε ύψος πάνω από δύο μέτρα. Ενα από αυτά ήταν εργαστήριο κεραμικής, με όλα τα σύνεργα και τις ύλες του κεραμουργού του 16ου αι. π.Χ. στη θέση τους, από τον κεραμικό τροχό μέχρι την κτιστή δεξαμενή με τον σιρωτό πηλό, την κουρούπα των πριν από λίγα ακόμη χρόνια κεραμουργών του Θραψανού.
Και μόνο η λειτουργία μιας μόνιμης βιοτεχνικής εγκατάστασης σε 1.200 μ. υψόμετρο στον Ψηλορείτη υποδηλώνει πως η εγκατάσταση των Μινωιτών στη Ζώμινθο δεν οφείλεται μόνο στο λόγο της εξυπηρέτησης των προσκυνητών του Ιδαίου Αντρου. Ο πλούτος του τόπου δεν μπορούσε να μείνει ανεκμετάλλευτος και στα μινωικά χρόνια. Δεν ήταν μόνο η ξυλεία και τα βότανα του Ψηλορείτη, αλλά ακόμη και τα πρόβατα. Οι δεκάδες γνωστοί βοσκοί των πινακίδων της Γραμμικής Β' Γραφής θα είχαν ασφαλώς μόνο τα χειμαδιά τους στην Κνωσό κι όπως είναι φυσικό, οι θερινές βοσκές θα ήταν στα βουνά. Δεν είναι τυχαία η εγκατάσταση στη Ζώμινθο ενός βενετσιάνικου τυροκομείου και ενός μεταγενέστερου ακόμη τυροκομείου, που αναστηλώνονται τελευταία. Το πρόγραμμα ανάδειξης των αρχαιολογικών δρυμών στον Ψηλορείτη, ακόμη και με την αναστήλωση δεκάδων μιτάτων δεν αποβλέπει τόσο σε ανασκαφές όσο πρωταρχικά στην αναβάθμιση του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος, τη διάσωση του αιώνιου πλούτου των βουνών...»
Του ΓΙΑΝΝΗ ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗ - Αρχαιολόγου, Καθηγητή Πανεπιστημίου
«...Ακόμη και για την αρχαιολογική έρευνα ο Ψηλορείτης είναι ανεξάντλητος σε εκπλήξεις. Μια προελληνική λέξη που άντεξε στον χρόνο, το τοπωνύμιο Ζώμινθος, οδήγησε στον εντοπισμό μιας μοναδικής αρχαίας θέσης. Πριν από λίγα μόλις χρόνια στον τόπο αυτό επισημάνθηκε ένα τεράστιο μινωικό κτίριο, που περιβάλλεται από έναν οικισμό με νεκροταφείο, ένας μεγάλος αρχαιολογικός χώρος που περιμένει τη μελλοντική ανασκαφή του.
Ο κάθε οδοιπόρος του βορειοανατολικού πρανούς του Ψηλορείτη, που κατευθύνεται στο Ιδαίο Αντρο είτε από τον αρχαίο δρόμο Κνωσού-Ιδαίου Αντρου, είτε από τον σημερινό αμαξωτό μέσω Ανωγείων, θα σταματήσει να ξαποστάσει στη Ζώμινθο. Αν δεν πιει λίγο από το άφθονο νερό της πηγής και αν δεν ανάψει ένα κερί στο εκκλησάκι Αγια - Μαρίνας, πάντως θα ηρεμήσει απ' τη γαλήνια ομορφιά της κατάφυτης μικρής πεδιάδας. Σ' αυτό το μαγικό χώρο, πάνω σ' ένα ταπεινό έξαρμα γης είναι χτισμένο το λεγόμενο κεντρικό κτίριο της Ζωμίνθου, ένα διώροφο άλλοτε οικοδόμημα, διακοσμημένο με τοιχογραφίες, οι τοίχοι των δωματίων του οποίου διακρίνονται στην επιφάνεια, ανάμεσα στα δέντρα. Δυο - τρία δωμάτια που έχουν ανασκαφεί, σώζονται σε ύψος πάνω από δύο μέτρα. Ενα από αυτά ήταν εργαστήριο κεραμικής, με όλα τα σύνεργα και τις ύλες του κεραμουργού του 16ου αι. π.Χ. στη θέση τους, από τον κεραμικό τροχό μέχρι την κτιστή δεξαμενή με τον σιρωτό πηλό, την κουρούπα των πριν από λίγα ακόμη χρόνια κεραμουργών του Θραψανού.
Και μόνο η λειτουργία μιας μόνιμης βιοτεχνικής εγκατάστασης σε 1.200 μ. υψόμετρο στον Ψηλορείτη υποδηλώνει πως η εγκατάσταση των Μινωιτών στη Ζώμινθο δεν οφείλεται μόνο στο λόγο της εξυπηρέτησης των προσκυνητών του Ιδαίου Αντρου. Ο πλούτος του τόπου δεν μπορούσε να μείνει ανεκμετάλλευτος και στα μινωικά χρόνια. Δεν ήταν μόνο η ξυλεία και τα βότανα του Ψηλορείτη, αλλά ακόμη και τα πρόβατα. Οι δεκάδες γνωστοί βοσκοί των πινακίδων της Γραμμικής Β' Γραφής θα είχαν ασφαλώς μόνο τα χειμαδιά τους στην Κνωσό κι όπως είναι φυσικό, οι θερινές βοσκές θα ήταν στα βουνά. Δεν είναι τυχαία η εγκατάσταση στη Ζώμινθο ενός βενετσιάνικου τυροκομείου και ενός μεταγενέστερου ακόμη τυροκομείου, που αναστηλώνονται τελευταία. Το πρόγραμμα ανάδειξης των αρχαιολογικών δρυμών στον Ψηλορείτη, ακόμη και με την αναστήλωση δεκάδων μιτάτων δεν αποβλέπει τόσο σε ανασκαφές όσο πρωταρχικά στην αναβάθμιση του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος, τη διάσωση του αιώνιου πλούτου των βουνών...»
Σήμερα παράλληλα με τις αρχαιολογικές ανασκαφές, αναστηλώνονται νεώτερα κτίσματα που βρίσκονται στην περιοχή και πραγματοποιούνται έργα για την δημιουργία του αρχαιολογικού δρυμού Ζωμίνθου.
Πηγή:
destinationcrete.gr
