"Στο Φόρκη πάλι η Κητώ τις γριές του γέννησε με τα ωραία
μάγουλα, εκ γενετής μ᾽
άσπρα μαλλιά, που Γραίες τις καλούνε οι θεοί οι
αθάνατοι και οι άνθρωποι που χάμω σέρνονται, την Πεμφρηδώ την ομορφόπεπλη και την κροκόπεπλη Ενυώ"...
"Φόρκυι δ᾽ αὖ
Κητὼ γραίας τέκε καλλιπαρήους ἐκ γενετῆς πολιάς,
τὰς δὴ Γραίας καλέουσιν ἀθάνατοί τε θεοὶ
χαμαὶ ἐρχόμενοί τ᾽ ἄνθρωποι, Πεμφρηδώ τ᾽
εὔπεπλον Ἐνυώ τε κροκόπεπλον"
Ησίοδος- θεογονία
Οι Γραίες ή
Φορκίδες ήταν μυθικά όντα της ελληνικής μυθολογίας παιδιά του Φόρκυ και της Κητούς.
Οι Γραίες ήταν όμορφες στο πρόσωπο και έμοιαζαν μεκύκνους,
αλλά τα μαλλιά τους ήταν άσπρα εκ γενετής και είχαν και οι τρεις
μαζί ένα μάτι και ένα δόντι. Κατά τον Ησίοδο είναι δύο: η Πεμφρηδώ
και η Ενυώ. Κατά τον Απολλόδωρο υπάρχει και η τρίτη, η Δεινώ.
Φορούν πέπλα, "εύπεπλος"
η Πεμφρηδώ και "κροκόπεπλος" η Ενυώ. Ο Ησίοδος λέει ότι
είναι "Καλλιπάρειοι", ομορφόθωροι και δεν αναφέρει ότι και οι δύο
κατέχουν μόνο ένα δόντι και ένα μάτι. Στις τρεις Γραίες
δίδονται οι ιδιότητες των νεφών, μια ιδιότητα που φέρουν οι τρεις Άρπυιες
σύμφωνα με τον Όμηρο, ο οποίος τις θεωρεί προσωποποιήσεις
των ανέμων της θύελλας (Οδύσσεια υ 66-78).
Οι ερμηνείες των
ονομάτων τους και οι ιδιότητες τους μας δίνονται ως
εξής:
Η Ενυώ
ετυμολογείται ως πολεμική αυτή που επιφέρει τοντρόμο. Το
όνομα Ενυώ ετυμολογείται
εκ του ρήματος ενυώ που σημαίνει φονεύω.
Οι μύθοι την
αναφέρουν και ως θεότητα του πολέμου, η οποία
εμφανίζεται στο
περιβάλλον του κυρίως θεού του πολέμου Άρη, μαζί με
τους γιους του Δείμο
και Φόβο, τη θεά Έριδα, τις Kήρες και το
Δαίμονα Kυδοιμό
και θεωρείται τις περισσότερες φορές ως θυγατέρα του.
Κατά την
αρχαιότητα η Ενυώ απεικονιζόταν αιμόφυρτη και σε σκηνές
βιαιοπραγιών, όπως
στην«Ασπίδα του Ηρακλή». Η Ενυώ αναφέρεται πρώτα
από τονΌμηρο (Ιλ.
Ε΄333 & 592) μαζί με την Αθηνά και τον Άρη, και τη
χαρακτηρίζει πτολίπορθον/,/
δηλαδή αυτή που λεηλατεί ή κυριεύει πόλεις
και πότνια, δηλαδή
σεβάσμια.
Για την Πεμφρηδώ
ετυμολογικά είναι ελάχιστες οι πληροφορίες που έχουμε
και θα παραθέσουμε
την άποψη του R. Graves ο οποίος ετυμολογεί το όνομα
ως σφήκα και την
Δεινώ ως τρομερή.
Όμως πως
συνδέονται οι Τρεις Μοίρες και οι Τρεις Γραίες και οι
Τρεις Στύγιες
Νύμφες ο θεός Ερμής και ο Περσέας; Ας πάμε να
ξετυλίξουμε τον
μύθο.
Κατά τον
μύθο ο Περσεύς είχε αποσταλεί να αποκεφαλίσει τη
φιδομαλλούσα
Γοργόνα Μέδουσα -εχθρό της Αθηνάς- της οποίας η απαίσια
εμφάνιση πέτρωνε
τους ανθρώπους. Δεν θα μπορούσε να επιτελέσει το
εγχείρημα του εάν
προηγουμένως δεν επισκεπτόταν τις τρεις Γραίες τις
αδερφές των Γοργόνων.
Τον Περσέα τον βοήθησε ο Ερμής δίνοντας του
ένα ατσαλένιο
δρεπάνι για να κόψει το κεφάλι της Μέδουσας. Αλλά ο
Περσεύς χρειαζόταν
ακόμα ένα ζευγάρι φτερωτά σανδάλια, ένα μαγικό
σακούλι για να
βάλει το κομμένο κεφάλι και την σκοτεινή κυνή του Άδη, το
σκουφί που έκανε
αόρατο όποιον το φορούσε. Όλα αυτά τα φύλαγαν οι
Στύγιες νύμφες και
από αυτές έπρεπε να πάει να τα πάρει ο Περσεύς.
Αλλά το που
βρίσκονταν αυτές οι νύμφες, το ήξεραν μόνο οι τρεις
κυκνόμορφες
Γραίες, που ήταν αδερφές με τις γοργόνες και που είχαν και
οι τρεις μαζί ένα
μόνο μάτι και ένα μόνο δόντι, όπως ήδη έχουμε πει.
Έτσι ο Περσεύς αναζήτησε
τις Γραίες και τις βρήκε στους θρόνους
τους, στους
πρόποδες του όρους Άτλαντα. Σύρθηκε πίσω τους και τους
άρπαξε το μάτι και
το δόντι καθώς η μία αδερφή τα περνούσε στην άλλη και
τους είπε πως δεν
θα τα επέστρεφε αν δεν του έλεγε που ζούσαν οι
Στύγιες νύμφες και
η αδερφή τους Μέδουσα. Οι Γραίες, υπό την απειλή
ότι θα χάσουν το
μάτι τους, μαρτύρησαν στον ήρωα τον τόπο διαμονής τους.
Αυτές του είπαν
πως βρει να πάει τις Στύγιες Νύμφες για να του πουν.
Έριξε το δόντι των
τριών Γραιών -ορισμένοι ισχυρίζονται και το μάτι
τους- στην Τριτωνίδα
λίμνη για να τα καταστήσει ανίσχυρα και πέταξε ως
την Ταρτησό όπου
ενδιαίτωντο οι Γοργόνες μέσα στο άλσος τους στις
ακτές του Ωκεανού.
Συνάντησε πρώτα
τις τρεις Στύγιες νύμφες προμηθεύτηκε φτερωτά
σανδάλια όπως
εκείνα του Ερμή, ένα σακούλι για να τοποθετήσει μέσα το
κεφάλι της
Γοργόνας και έναν σκούφο για να γίνει αόρατος. Ο Ερμής
ευγενώς
προσφερθείς του είχε ήδη δώσει ένα δρεπάνι και η Αθηνά του
παραχώρησε ένα κάτοπτρο
- κατά μία άλλη εκδοχή μία αστραφτερή ασπίδα-
και μια απεικόνιση
της Μέδουσας για να την αναγνωρίσει.
Ο Περσέας
καταφέρνει να φέρει εις πέρας την αποστολή μα αυτή είναι μια
άλλη ιστορία που
θα την πούμε μια άλλη φορά.
Τι άραγε να είναι
όμως οι Γραίες;
Η Αλτάνη αναφέρει σχετικά: "Τα τρία
απερίγραπτα τούτα όντα με το μόνο
ένα δόντι και ένα
μάτι , δηλώνει πως ελάχιστη συμμετοχή έχουν στα
τεκταινόμενα του
φυσικού -υλικού πεδίου εφόσον βλέπουν και τρώγουν
ελάχιστα.
Οι Γραίες καθότι
γεννημένες γριές θα πρέπει να είναι σοφές και να
προηγούνται των
αδερφών τους Γοργονών στην σοφία. Ο μύθος των Γραιών
είναι πέρα από τις
καθιερωμένες μορφές ερμηνείας. Όμως αυτές δεν παύουν
να υπάρχουν στις
περιγραφές των μυθογράφων γιατί πράγματι βρίσκονται στο
βάθος ενός
ανεξερεύνητου τόπου του ψυχισμού μας και σκοπίμωςλόγω της
σοφίας τους την
λογική μας ύπαρξη με τους παράλογους συλλογισμούς.
Το ίδιο ισχύει και
για τον Περσέα, ο οποίος για να φτάσει στις
Γοργόνες, πρέπει
να διέλθει μέσω του παραλόγου της έσχατης αρνήσεως
και επικοινωνίας
με την λογική φύση των όντων. Θα υποχρεωθεί να διέλθει
δια των πέπλων της
παρα-πλανήσεως (Πεμφρηδώ τ᾽ εὔπεπλον Ἐνυώ τε
κροκόπεπλον), και
της παρα-φρονήσεως, δια να καταστεί άξιος δια της
προσωπικής κρίσης,
να διακρίνει το αληθές από το τερατώδες. Ουδείς άλλος
θα τον βοηθήσει
στην ανεύρεση των Γοργόνων, γιατί ουδείς λογικός
ευρίσκεται καθοδόν
για την ανεύρεσιν των τεράτων της ψυχής. Είναι
προφανές ότι η
προσέγγισης των είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο μέσα της
ενορατικής οδού (
το μάτι των Τριών Γραίων)"
Όσο για τις τρεις
στύγιες Νύμφες ο R. Graves λέει:
"Θα πρέπει να
τις θεωρήσουμε ως τις τρεις Χάριτες πάει να πει ως την
τριπλή Έρωτα-θεά.
Οι τρεις Γραιές ήταν επίσης γνωστές ως Φορκίδες,
θυγατέρες του Φόρκυνος
δηλαδή ή αλλιώς του Όρκους στα λατινικά και
κατά τον σχολιαστή
στον Αισχύλο ήταν κυκνόμορφες.
Μάλλον πρόκειται
περί αβλεπτήματος εις βάρος των Γερανών και οφείλεται
στην λανθασμένη
ερμηνεία της Ιερής απεικόνισης, δεδομένου ότι οι
Γερανοί και οι
Κύκνοι- αμφότεροι ιερά πουλιά- μοιάζουν πολύ όταν
πετούν σε
σχηματισμούς V.Στην πραγματικότητα ήταν οι Τρεις Μοίρες.
Ο Φόρκυς ή Όρκους
κατέληξε σε συνώνυμο του κάτω κόσμου. Πρόκειται για
την ίδια λέξη με
το porcuw (χοίρος) το αφιερωμένο στην θάνατο-θεά ζώο,
και ίσως με το Parcae,
επωνυμία των Τριών Μοιρών "αυτών που
μοιράζουν".
Στα ιρλανδικά orc σημαίνει γουρούνι εξού και οι
Ορκάδες Νήσοι
ενδιαιτήματα της θάνατο-θεάς. Ο Φόρκυς συν τοις άλλοις
υπήρξε και πατέρας
της Γοργόνας Μέδουσας που οι Αργείοι περιέγραφαν τον
καιρό του Παυσανία
ως την πανέμορφη Λίβυα βασίλισσα που παράτησε ο
προπάτορας τους Περσεύς
μετά την ήττα των στρατευμάτων της στην μάχη
και η οποία ως εκ
τούτου πρέπει να ταυτιστεί με τηνΛίβυα φιδοθεά Λάμια
που κάποτε την
είχε εξαπατήσει ο Ζεύς και εκείνη έκτοτε θανάτωνε παιδιά."
Και συνεχίζει: "Ουσιαστικά
Περσεύς και Ερμής είναι το ίδιο πρόσωπο.
Πρόκειται πιθανώς
για μία σύγχυση ανάμεσάτους και ο Ερμής είναι
εκείνος που φορά
τα σανδάλια, το σκουφί και οι τρεις Μοίρες είναι που
του δίνουν ένα
μαγικό μάτι που συμβολίζει το δώρο της Νόησης. Ο Ερμής
αποκτά την
ικανότητα να χειρίζεται το αλφάβητο, στο σακούλι βάζει μέσα
τα γράμματα και τα
σιγουρεύει και κρατώντας προς τα πάνω καθρέφτη που
κατοπτρίζει
πρόσωπο Γοργόνας για να δώσει έμφαση στην μυστικότητα της
διδαχής που έλαβε
(Τα κάτοπτραχρησιμοποιούντο στις μυήσεις στα
Μυστήρια). Ο Ερμής
σαν μαντατοφόρος του θανάτου, είχε και αυτός
αποκτήσει τον τίτλο
"Πτερσεύς" που είναι και το πραγματικό όνομα
του Περσέα και
σημαίνει "Εξολοθρευτής".
Το τέλος των
τριών Γραιών παραμένει ένα μυστήριο, καθώς κανένας άλλος
μύθος δεν τις
ξαναναφέρει. Λέγεται ότι μετά τη νίκη του Περσέα οι
αδελφές χάσανε
μεγάλο μέρος της δύναμής τους, και η φήμη του έπεσε
σημαντικά ανάμεσα
στους θεούς. Μερικοί λένε ότι εφόσον εχάθη το μάτι
τους χάσανε και
την αθανασία.
Οι πεπλοφόρες
πλανεύτρες δεν καταφέρνουν να κρατήσουν την γνώση κρυφή,
από οποιονδήποτε
θα που τολμήσει πέρα από κάθε λογική και αυτό τις
γεμίζει θλίψη.
Άλλοι κρίνουν πως παρέμειναν αθάνατες, ωστόσο
ηντροπή τους
εμποδίζει να διεκδικήσουν τη θέση τους ανάμεσα στους
Έλληνες θεούς,
επειδή εκεί δεν υπάρχει χώρος για τους ηττημένους.
