ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΡΙΝ ΤΗ ΜΑΧΗ
Η πτώση του ηρωικού Μεσολογγίου στις 10-11 Απριλίου 1826 αποτέλεσε ομολογουμένως σφοδρό πλήγμα για το ηθικό των Ελλήνων. Σε αυτή την ύστατη ώρα, όταν οι Τούρκοι προσπαθούσαν να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στην Ρούμελη, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης πρότεινε στην Ελληνική κυβέρνηση να αναλάβει ο ίδιος την εκστρατεία για να ανακόψει την πορεία του εχθρού. Έτσι, με την σύμφωνη γνώμη της Ελληνικής κυβερνήσεως, ο μεγάλος Στρατηγός ξεκίνησε μαζί με τον στρατό του από την Αθήνα στις 25 Οκτωβρίου 1826.
Η πρώτη αναμέτρηση με τον αντίπαλο έγινε στην Δόμβραινα, χωρίς θετική έκβαση, αφού τα τουρκικά οχυρά αντιστάθηκαν. Ωστόσο, οι επαναστάτες συνέχισαν την πορεία τους και στρατοπέδευσαν τελικά στο Δίστομο στις 17 Νοεμβρίου. Την ίδια μέρα δύο ισχυροί αξιωματούχοι του Κιουταχή, ο Μουσταφαμπέης και ο Κεχαγιαμπέης, βρίσκονταν στην Δαύλεια και ετοιμάζονταν να επιτεθούν στα Σάλωνα (εκεί όπου βρίσκεται η σημερινή Άμφισσα) για να απελευθερώσουν τους αποκλεισμένους στο κάστρο Τούρκους. Τα νέα όμως έφτασαν στον Καραϊσκάκη από ένα μοναχό της περιοχής, τον Παφνούτιο Χαρίτο.
Ο Έλληνας οπλαρχηγός, ευρηματικός όπως ήταν, οργάνωσε τους πολεμιστές του με στόχο να περικυκλώσει τον εχθρό και να σώσει την Αράχωβα. Για τον ίδιο σκοπό κάλεσε στο πλευρό του εφεδρείες από τις κοντινές περιοχές. Μέσα στο χωριό στάλθηκαν ο Γαρδικιώτης Γρίβας και ο Γεώργιος Βάγιας με 500 άνδρες. Αυτοί με την αμέριστη βοήθεια τον Αραχωβιτών, κατόρθωσαν να οχυρώσουν την περιοχή γύρω από την παλιά εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Αντίθετα, ο Καραϊσκάκης ακολούθησε την τουρκική στρατιά για να τους αιφνιδιάσει.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΘΡΙΑΜΒΟΥ
Το μεσημέρι της 18ης Νοεμβρίου οι Τούρκοι ξεκίνησαν την εισβολή στην Αράχωβα. Η σύγκρουση διήρκεσε όλη την ημέρα. Ενώ τα ανατολικά αραχωβίτικα σπίτια είχαν ήδη καταληφθεί, ο Καραϊσκάκης με το στράτευμά του χτυπούσε την οπισθοφυλακή των Τούρκων. Ο Μουσταμπέης φοβούμενος ότι θα αποκλειστεί μέσα στο χωριό, κατεύθυνε τις δυνάμεις του στο ύψωμα απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Ο ναός έγινε στρατηγείο των Ελλήνων, οι οποίοι προσεύχονταν με μεγάλη πίστη στον Τροπαιοφόρο Άγιο για σωτηρία και νίκη. Έχτισαν πολεμίστρες στον περίβολο της εκκλησίας απέναντι από την θέση του κατακτητή και ταυτόχρονα οι οπλαρχηγοί κατέλαβαν στρατηγικές θέσεις γύρω από το αντίπαλο οχυρό.
Σαν έφθασε η νύχτα το κρύο ήταν αφόρητο. Τα πρόχειρα στρατόπεδα των εχθρών ήταν εκτεθειμένα στον παγωμένο αέρα και σύντομα στην βροχή. Τα αραχωβίτικα σπίτια προσέφεραν ζεστασιά στους μαχόμενους Έλληνες και τους βοηθούσαν να συνεχίσουν. Τις επόμενες μέρες οι Ελληνικές δυνάμεις ενισχύθηκαν με άνδρες που κατέφθασαν από τις γύρω περιοχές, ενώ αυτές των αντιπάλων ανέρχονταν μόλις στους 2.200 οπλίτες. Η έλλειψη εφοδίων και η σφοδρή κακοκαιρία οδήγησαν τον Μουσταμπέη και τον Κεχαγιαμπέη να ζητήσουν ανακωχή στις 21 Νοεμβρίου.
Συμφωνία δεν επιτεύχθηκε, καθώς δεν δέχθηκαν να παραδώσουν την Λιβαδειά και τα Σάλωνα. Αλλά, δεν υπήρχε τρόπος διαφυγής για τα τούρκικα στρατεύματα. Σε μια αιματηρή αναμέτρηση στις 23 Νοεμβρίου, ο Μουσταμπέης τραυματίστηκε θανάσιμα και όλα έδειχναν πως η νίκη ήταν κοντά για τους Έλληνες. Στις 24 Νοεμβρίου το χιόνι και ο παγωμένος Κατεβατός από τον Παρνασσό δυσχέραναν ακόμη περισσότερο την κατάσταση για τους αντίπαλους του Καραϊσκάκη. Ούτε η δεύτερη προσπάθεια για ανακωχή απέφερε καρπούς, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να αποτολμήσουν μια παρακινδυνευμένη έξοδο, η οποία απέβη μοιραία. Μόλις 200-300 από αυτούς γλίτωσαν από την καταδίωξη του Καραϊσκάκη, οι οποίοι τελικά «έσβησαν» από τα κρυοπαγήματα!
Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν πολύ μικρότερες, μόλις 24 νεκροί και 60 τραυματίες. 300 τουρκικά κεφάλια, μεταξύ τους και αυτά του Μουσταμπέη και Κεχαγιαμπέη, στήθηκαν ως τρόπαιο στην θέση Πλόβαρμα. Η φρικτή αυτή και βάρβαρη πρακτική θεωρήθηκε αναγκαία, σε αυτή την περίπτωση, για να τονωθεί το πεσμένο ηθικό των επαναστατημένων και παρουσιάστηκε ως απόδοση δικαιοσύνης για την σφαγή του Μεσολογγίου. Ο Καραϊσκάκης χρέωσε την τρανή νίκη του όχι μόνο στο θάρρος των παλικαριών του αλλά και στην βοήθεια του Αϊ-Γιώργη.
