ΠΩΣ ΑΛΛΟΙΩΝΕΤΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ - Ονόματα οδών, πλατειών και τοπωνύμια Πειραιά

Προσωπικά το έχω δηλώσει και παλαιότερα ότι είμαι αντίθετος στις μετονομασίες δρόμων, πλατειών και τοπονυμίων γενικώς, που στο τέλος προκαλούν μόνο σύγχυση και αλλοιώνουν τον ιστορικό χαρακτήρα μιας πόλης. Στον πειραιά δυστυχώς ελάχιστοι κεντρικοί δρόμοι έχουν διατηρήσει την αρχική τους ονομασία. Κάθε δημοτική αρχή ανάλογα με την ιδεολογία που εκπροσωπούσε άλλαζε την ονομασία ενός δρόμου με σκοπό να τιμήσει αυτούς που θεωρούσε ότι αξίζουν μεγαλύτερης τιμής από τους προηγούμενους που ονομάτιζαν τον ίδιο δρόμο.

Φυσικά υπάρχουν και περιπτώσεις που η ονομασία έπρεπε να αλλάξει αλλά πιστεύω ότι αυτές είναι ελάχιστες. Κάνω μια παρουσίαση ονομάτων οδών, πλατειών και τοπωνυμίων με συνοπτική περιγραφή γιατί για να περιγράψει κανείς λεπτομερώς καθένα από αυτά απαιτείται ιδιαίτερη ανάρτηση. Για πολλά τοπωνύμια υπάρχουν στοιχεία που θα δοθούν σε ξεχωριστές αναρτήσεις λόγω όγκου.

Με κεφαλαία είναι η σημερινή ονομασία των δρόμων και ακολουθούν οι ονομασίες κατά σειρά αρχαιότητος. 

ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ: Κόνωνος

ΑΙΓΑΛΕΩ: Θρασυβούλου

ΑΛΙΠΕΔΟΥ: Πλατεία Σιδηροδρόμου, Καραϊσκάκη

ΑΚΤΗ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ: Πειραϊκής Χερσονήσου, Γ. Αβέρωφ, Παναγή Τσαλδάρη

ΑΚΤΗ ΚΑΛΛΙΜΑΣΙΩΤΗ: Πλούτωνος

ΑΚΤΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΟΥ: Φαληρική οδός, Βασ. Παύλου, Παπαναστασίου

ΑΚΤΗ ΜΙΑΟΥΛΗ: Τρανζίτου, Όθωνος Βασιλέως, Παραλιακή Μιαούλη, Μεγάλης Βρεττανίας, Μιαούλη

ΑΚΤΗ ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ: Ακρωτ. Μουνυχίας, Πειραϊκή Χερσόνησος

ΑΚΤΗ ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ: Ποσειδώνος, Χρηματιστηρίου

ΑΦΕΝΤΟΥΛΗ: Νοσοκομείου

ΜΑΚΡΑΣ ΣΤΟΑΣ:  Ομήρου, Ι. Δραγούμη, Δροσοπούλου

ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ: Πλούτωνος

Β΄ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ: Αιγέως

ΝΑΥΑΡΙΝΟΥ: Ρήγα Φεραίου

34ου ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΠΕΖΙΚΟΥ: Υδραγωγείου, Πεζικού Ντενύ Κοσσέν

Δ. ΡΑΛΛΗ: Λατομείου

ΣΚΟΥΖΕ: Αφροδίτης

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΣΚΥΛΙΤΣΗ: Φαλήρου, Τροχιοδρόμων

ΣΩΤΗΡΟΣ ΔΙΟΣ: Σωτήρας, Ρέπουλη, Μακένζυ Κίνγκ

ΤΖΕΛΕΠΗ: Ηφαίστου

ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ: Αρτέμιδος

ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ: Κέκροπος

Ι. ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΥ: Σωκράτους

ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ: Ηφαίστου

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Β΄: Αθηνάς, Γεωργίου Α΄

ΓΛΑΔΣΤΩΝΟΣ: Γλάδστωνος, Καζανόβα

ΓΟΥΝΑΡΗ: Ερμού, Μακράς Στοάς

ΔΕΡΒΕΝΑΚΙΩΝ: Αλών

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ: Αθηνάς, Γεωργίου Α΄

ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ: Φεράλδη, Μιαούλη

1921 Πομπή κηδείας από το ατύχημα αντιτορπιλλικών Λέων και Ιέραξ κατέρχεται την οδό Μιαούλη με κατεύθυνση τον Λιμένα Πειραιώς.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ: Ορφανοτροφείου, Ομηρ. Σκυλίτση, Διστόμου

Γ. ΘΕΟΤΟΚΗ: Δεξαμενής

ΗΡΩΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ: Σωκράτους, Βασ. Κωνσταντίνου

ΚΑΡΑΟΛΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: Άρεως, Ναυάρχου Μπήττυ

 

ΚΑΣΤΟΡΟΣ: Αγίου Διονυσίου

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΛΑΜΠΡΑΚΗ: Μουνυχίας, Ελ. Βενιζέλου, Βασ. Σοφίας,

ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΜΕΛΙΝΑΣ ΜΕΡΚΟΥΡΗ: Τελωνείου, Αμαλίας, Ερμού, Αμαλίας, Αγίου Νικολάου

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ: Ακρ. Μουνυχίας, Τσίλλερ

ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ: Καραϊσκάκη

ΙΠΠΟΔΑΜΕΙΑΣ: Ιπποδάμεια, Ευεργέτιδων Δυνάμεων

ΚΑΤΙΝΑΣ ΠΑΞΙΝΟΥ: Βασ. Όθωνος, Δεξαμενής ή Πηγάδας, Καλαβρύτων. Σε όλους τους πειραιώτες σήμερα είναι γνωστή ως πλατεία Πηγάδας και ουδείς γνωρίζει τις υπόλοιπες ονομασίες της. Ονομάστηκε πηγάδας επειδή εκεί κατασκευάστηκαν εγκαταστάσεις άντλησης πόσιμου νερού γιαυτό και αρχικά λέγονταν και πλατεία Δεξαμενής. Σήμερα αν ρωτήσετε κάποιον στον πειραιά ποιά είναι η πλατεία Κατίνας Παξινού μάλλον θα σας κοιτάξει παράξενα.

ΚΑΝΑΡΗ : Μουνυχίας, Δημοτικών Λουτρών

ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ: Όθωνος, Ελευθερίας, Αππόλωνος

ΚΟΡΑΗ: Κοραή, Τσώρτσιλ

Πλατεία Κοραή το 1916

ΟΔΗΣΣΟΥ: Σιδηροδρόμου, Λουδοβίκου, 4ης Αυγούστου, Ρούζβελτ, Λουδοβίκου

ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟΥ: Βελεστίνου Ρήγα, Αμαξών, Ρήγα Φερραίου

ΤΕΡΨΙΘΕΑΣ: Βαρβάκη, Πανθέων, Τερψιθέας. Λίγο πριν την τελική επικράτηση σε Τερψιθέα η επικρατέστερη ονομασία ήταν περιβολάκια. Μάλιστα όταν ακόμα υπήρχαν τα μπλε λεωφορεία με εισπράκτορα και μικρόφωνο μπροστά του που φώναζε την επόμενη στάση στον κόσμο για να προετοιμαστεί προς αποβίβαση θυμάμαι αυτή την χαρακτηριστική φωνή "περιβολάκιαααα". 

Ανακατασκευή πλατείας Τερψιθέας

ΤΙΝΑΝΕΙΟΣ ΚΗΠΟΣ: Θεμιστοκλέους, Δράκου

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

(αναφέρουμε μερικά καθώς τα τοπωνύμια είναι πολλά)

ΑΚΤΗ ΑΛΚΙΜΩΝ: Η αρχαία ονομασία της ακτής που αργότερα μεγάλο μέρος της θα φέρει το όνομα Ακτή Ξαβερίου. Ξεκινά από το τέρμα της Ακτής Μιαούλη με κατεύθυνση το Βασιλικό Περίπτερο και τελειώνει στο ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή.

Αναχώρηση της Πριγκήπισσας Μαρίας από Ακτή Αλκίμων

  

ΑΚΤΗ ΞΑΒΕΡΙΟΥ: Περιοχή του λιμανιού που προσδιορίζει ένα μεγάλο μέρος της ακτής που έφερνε την ονομασία στην Αρχαιότητα ως Αλκίμων. 

ΒΡΥΣΗ ΓΙΟΥΡΔΗ: Ο Γιουρδής (1845) ήταν Υδραίος οικοπεδούχος και επειδή στα οικόπεδά του υπήρχε βρύση η θέση ονομάστηκε έτσι. Η θέση βρύση Γιουρδή βρίσκεται στην σημερινή Φίλωνος. Υπήρχε μιά άποψη ότι η βρύση του Γιουρδή ήταν η προγενέστερη ονομασία της θέσης Τρούμπας αλλά προσωπικά διαφωνώ γιατί το λοιμοκαθαρτήριο ορίζεται πλησίον στην Βρύση Γιουρδή (Φίλωνος προς Άγιο Νικόλαο δηλαδή). 

ΒΡΥΩΝΗ: Πρόκειται για τον εύπορο κτηματία Ιωάννη Βρυώνη που έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη την περιοχή. Άλλωστε αυτό συνέβει και σε άλλες περιοχές στην Αθήνα όπως για παράδειγμα στου Ζωγράφου. Ο Ιωάννης Βρυώνης προερχόμενος από τη Μαντζουρία, μιλούσε άψογα Ρώσσικα, έμπορος αρχικά, αλλά στη συνέχεια άσκησε το επάγγελμα του τροφοδότη του Ρώσικου Στόλου. Σε αυτόν ανήκε ολόκληρη η περιοχή που οριοθετούσε τη σημερινή περιοχή του Βρυώνη. Ο εύπορος αυτός άνδρας, δώριζε ρώσικα αντικείμενα αξίας σε διάφορες εκκλησίες του Πειραιά, με κυριότερο τον χρυσό πολυέλαιο του Αγίου Νικόλαου. Ο Βρυώνης είχε ιδιαίτερη σχέση λόγω καταγωγής με τους Ρώσσους στον Πειραιά.  Κατείχε δύο ακίνητα ενωμένα το ένα δικό του και το άλλο του γιού του Εμμανουήλ Βρυώνη που επίσης διατήρησε σχέση με την Μαντζουρία και την Ρωσσική αυλή.

Πάντοτε ο Βρυώνης εκ Πειραιώς ήταν δημοφιλής για τις ιστορίες του σχετικά με την εξωτική Μαντζουρία και αποτελούσε πρώτη είδηση στον τύπο.

Ο Πειραιώτης Εμμανουήλ Βρυώνης γιός του Ιωάννου τροφοδότης του ρώσσου ναυάρχου Αλέξιεφ, διάσημος και αυτός για τις αφηγήσεις του

ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ: Το 1961 ονομάζεται Λιμήν Ζέας (επαναφορά αρχικής ονομασίας). Ενδιάμεσα υπήρξε και σαν θέση Τάσια. Μία εκδοχή είναι ότι έλαβε την ονομασία πασαλιμάνι διότι περί τα τέλη του 18ου αιώνα έπιαναν εδώ τα πλοία του οθωμανικού στόλου. Ένας μύθος θέλει στην περιοχή αυτή έναν τούρκο πασά να πηγαίνει το χαρέμι του για μπάνιο. Το πιο πιθανό τελικά είναι οι ονομασίες τόσο πασαλιμάνι όσο και τουρκολίμανο να οφείλονται σε τουρκικές ιδιοκτησίες που υπήρχαν εδώ.  Επίσης από κάποιο ιστορικό λάθος τον 19ο αιώνα θεώρησαν ότι Μουνυχία ήταν το Πασαλιμάνι και γιαυτό πολλές αναφορές της εποχής εκείνης αναφέρονται σε Λιμένα Μουνυχίας όταν περιγράφουν το Πασαλιμάνι. Αργότερα οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις έδειξαν ότι Μουνυχία ήταν το Μικρολίμανο (ή Τουρκολίμανο) και όχι το Πασαλιμάνι.

Πάντως από δική μου έρευνα κατέληξα σε μια ερμηνεία που ίσως είναι νέα περί αυτής της ονομασίας. Δηλαδή ότι την περιοχή την ονόμαζαν (προς τα τέλη του 18ου και αρχές του 19ου αιώνα) σκέτο Λιμάνι και εντός αυτής υπήρχε μια πλατεία με το όνομα του Πασσά. Αυτός ο συνδιασμός στου Πασσά την Πλατεία στο Λιμάνι να έγινε εν συντομία πλατεία Πασσά-Λιμανιού. Σχετικό δημοσίευμα του 1904 το επιβεβαιώνει

βόλτα στο Πασαλιμάνι

ΤΟΥΡΚΟΛΙΜΑΝΟ: Το λιμανάκι Κουμουνδούρου που το 1961 μετονομάζεται σε Μικρολίμανο. Έχει αναφερθεί και σε έγγραφα της επανάστασης σαν "φανάρι". Ένα χρόνο πριν την ονομασία του σε Μικρολίμανο έγινε μια απόπειρα ονομασίας σε "Λιμήν Κανάρη" που τελικά το μόνο που έγινε ήταν να βρεθεί τυπωμένο σε κάποια τουριστικά φυλλάδια και πουθενά αλλού.

Η Επαυλη του Κουμουνδούρου το 1931

ΑΣΠΡΑ ΧΩΜΑΤΑ: Η περιοχή του Ζαννείου Νοσοκομείου (αν και η ονομασία θεωρείται παλαιά και όχι σε χρήση παραταύτα συμβόλαια αγοράς δεκαετίας ογδόντα συνεχίζουν να ονομάζουν έτσι την περιοχή) (πρόκειται για άλλη μια ονομασία "άσπρα χώματα", η γνωστή σε όλους βρίσκεται στην περιοχή του τρίτου νεκροταφείου Νικαίας)

ΒΑΡΗ: Το ίδιο όνομα συναντάμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδος. Το Βάρη είναι από το αρβανίτικο varri που σημαίνει βαθούλωμα γης, χαντάκι. Εν χρήσει για να δηλώσει πηγάδι. Όπου υπάρχει δηλαδή Βάρη, υπάρχει πηγάδι. Θέση στην οδό Σαλαμίνος λέγονταν βάρη από το πηγάδι που υπήρχε εκεί (για τον ίδιο λόγο όταν αργότερα πρόσθεσαν στο πηγάδι αντλία ονομάστηκε και βαρελούστρα). Η Βάρη ήταν δημοφιλής περιοχή στους πρώτους οικιστές του πειραιά ίσως λόγω του πόσιμου νερού και του εύφορου εδάφους. Στην περιοχή Βάρη διατηρούσε αγρό ένας από τους πρώτους οικιστές του πειραιά ο Κομπόλης Γεώργιος (1858) που συνόρευε με τον αγρό του Σπυρίδωνα Πατουσά επίσης οικιστή της περιοχής και τον Ζωρζή Κανελλά γνωστό έμπορο και κτηματία που διατηρούσε εδώ αμπέλια και έφτιαχνε κρασί καθώς και διέθετε 2 ακίνητα στην πλατεία Κοραή και άλλα 2 στο λιμάνι. Δανειοδότης πολλών από τους πρώτους οικιστές του πειραιά. Στην περιοχή είχε ιδιοκτησία και ο γνωστός μας Ρέντης Ιωάννης που απόγονός του αργότερα θα ονοματίσει και την γνωστή περιοχή Ρέντη.

ΒΑΡΕΛΟΥΣΤΡΑ: Η σημερινή οδός Σαλαμίνος (βλέπε Βάρη). Στην περιοχή αυτή όπως προαναφέραμε έμενε επίσης ένας από τους πρώτους οικιστές του Πειραιά ο Δούσης Ιωάννης που εγκαταστάθηκε εκεί το 1841 και είναι καταγεγραμμένη η ιδιοκτησία του στο πρώτο βιβλίο υποθηκών του Δήμου Πειραιά. Επίσης ιδιοκτήτης αγρού ήταν και ο Κυριάκος Μπόρσας (1841).

ΒΟΥΡΛΑ:  Η περιοχή ανάμεσα στις οδούς Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Αγίου Διονυσίου), Ψαρών, Δογάνης και Σωκράτους

Απόπειρα εις τα Βούρλα του Πειραιώς

ΓΑΛΛΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ: Νεκροταφείο στο Νέο Φάληρο κυρίως γάλλων αλλά και μερικών άγγλων από τον Λοιμό του 1854 που υπήρχε μέχρι και την κατασκευή του Σταδίου Καραϊσκάκη το 1964. Περιβάλλονταν με μαντρότοιχο και καταλάμβανε τον χώρο περίπου του παλιού βοηθητικού του σταδίου. Τα μνήματα με την κατασκευή του Σταδίου μεταφέρθηκαν στο Συμμαχικό του Παλαιού Φαλήρου. Πολλές οι μαρτυρίες και φωτογραφίες μέχρι και την δεκαετία του '60 για τα παιχνίδια και τις περιπέτειες ζευγαριών που για να μην  δούν τα εφηβικά ζευγάρια αυτά έκλειναν τα ραντεβού τους στα μνήματα.

 ΔΡΑΚΟΣ: Ονομασία του λιμένα Πειραιά (και πόρτο Δράκος) από το λιοντάρι που φύλαγε την είσοδο του λιμένα. Εδώ υπάρχει παλιότερη ανάρτηση για το Λιοντάρι του Πειραιά

ΘΕΟΣΠΙΤΑ: Περιοχή Πειραϊκής Χερσονήσου μεταξύ Νέας Καλλίπολης και Σχολής Ναυτικών Δοκίμων

ΖΕΥΓΑΡΙΑ ΤΟΥ ΜΠΑΛΗ: Περιοχή νοτιο-ανατολικά της Καθολικής Εκκλησίας

ΚΑΡΒΟΥΝΙΑΡΙΚΑ: Και όμως δεν πρόκειται για μια περιοχή όπως πολλοί πιστεύουν αλλά για τρεις διαφορετικές που έφεραν το ίδιο όνομα σε διαφορετικές περιόδους. Αρχικά είναι η περιοχή κοντά στο ναό του Αγίου Νικολάου (Τελωνείο) και προς τα Υδραίικα, που στην αρχαιότητα λέγονταν Κωφός Λιμήν (η νότια περιοχή, ενώ η βόρεια πλευρά λέγονταν Λιμήν Αλών). Ονομάστηκε Καρβουνιάρικα επειδή στο σημείο αυτό γίνονταν φορτοεκφορτώσεις κάρβουνου αλλά και προμήθεια των πλοίων με κάρβουνο (ανθράκευση). Λόγω της επανασχεδίασης του λιμένα από τον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς (Ο.Λ.Π.) η περιοχή Καρβουνιάρικα μετακινήθηκε μετά τα Λεμονάδικα (βλέπε πιο κάτω) δηλαδή κοντά στον Ηλεκτρικό Σταθμό Πειραιά. Τέλος μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, που αποφασίστηκε η αναμόρφωση του Λιμένα Πειραιώς αφενός αλλά και αφετέρου τα κάρβουνα δεν χρησιμοποιούνταν σε μεγάλο βαθμό τα καρβουνιάρικα μεταφέρθηκαν στον λιμένα Κερατσινίου αλλά έχασαν αυτό το όνομα και έγιναν πλέον γνωστά ως Καρβουνόσκαλα.

   

ΚΡΕΜΜΥΔΑΡΟΥ (ΑΚΤΗ): Ο όρμος της Δραπετσώνας

 

ΛΕΜΟΝΑΔΙΚΑ: Περιοχή στην Ακτή Τζελέπη απέναντι από τον Ηλεκτρικό Σταθμό. Ονομάστηκε έτσι γιατί εκεί φόρτωναν και ξεφόρτωναν τα καϊκια από τα νησιά τα οποία προσέγγιζαν εκεί λόγω του πλησίου της κεντρικής αγοράς. Η περιοχή έγινε ξακουστή από το τραγούδι "κάτω στα λεμονάδικα" από τον ρεμπέτη Γιώργο Τσωρό ή Γιώργο Μπάτη, γνωστό μάγκα του πειραιά που το 1931 άνοιξε τον καφενέ "Ζώρζ Μπατέ". Ο Μπάτης δημιούργησε και το πρώτο ρεμπέτικο συγκρότημα μαζί με τον Μπαγιαντέρα και τον Κερομύτη.

περιστατικό στα Λεμονάδικα στις 2 Ιουλίου 1909

ΛΙΜΝΗ: Στην επεξήγηση "Καρβουνιάρικα" είπαμε ότι ο λιμένας νότια λέγεται Λιμήν Κάνθαρου και βόρεια Λιμήν Αλών. Με την επέκταση της προβλήτας προηγήθηκε επιχωμάτωση και ο ρηχός βυθός εκεί ονομάστηκε Λίμνη. Εξού και το "Αλιπέδου" από το πεδίο δηλαδή του άλλοτε λιμένα Αλών. Επίσης με τον όρο πέρα της Λίμνης δήλωναν την περιοχή μετά την Αλιπέδου.

 ΛΟΙΜΟΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟ: Στον συνοικισμό των Υδραίων (Ενορία Αγίου Νικολάου) στο Τελωνείο κοντά στην οδό βρύσεως κτίστηκε το 1837 αρχικά οίκημα - καραντίνα για να παραμένουν προς παρακολούθηση ταξιδιώτες που έρχονταν από μέρη ύποπτα για μετάδωση ασθενειών. Δεν διέφερε περισσότερο από κρατητήριο χωρίς καμία άνεση και η παραμονή στο Λαζαρέτο όπως το έλεγαν ήταν υποχρεωτική. Αργότερα επεκτάθηκε σε δέκα δωμάτια με 40 συνολικά κλίνες και η επίσημη ονομασία του ήταν "Υγειονομείον και Λοιμοκαθαρτήριον Πειραιώς" Μπροστά υπήρχε πλατεία με ίδιο όνομα πλατεία λοιμοκαθαρτηρίου. Στην πλατεία αυτή είχε αποθήκη ο Αντώνιος Μπαλάσκας (1859) αλλά το 1870 την πούλησε προκειμένου να γίνει η πλατεία. Αργότερα λοιμοκαθαρτήριο έγινε το νησάκι του Αγίου Γεωργίου ανάμεσα στον θαλάσσιο πέρασμα Πέραμα - Σαλαμίνα. Σήμερα δεν σώζεται κάτι από το Λοιμοκαθαρτήριο το οποίο έγινε αργότερα αποθήκες.

ΤΣΕΡΑΤΣΙΝΙ: Κερατσίνι

ΤΣΙΡΛΟΝΕΡΙ: (Γλυκό νερό) η περιοχή της Φρεαττύδας επειδή υπήρχε πηγή (αρχικά) με άφθονο νερό μέχρι και την διαμόρφωση (μπάζωμα της πλατείας) για να αποκτήσει την σημερινή της μορφή. Μια από τις απόψεις για την ονομασία της περιοχής σε φρεαττύδα (δεν θα εξετάσουμε επί του παρόντος) είναι ότι η περιοχή φρεαττύδα έλαβε το όνομα με βάσει την ετυμολογία της λέξης φρέαρ απ΄ όπου και εξερχόταν το ιαματικό νερό (τσιρλονέρι) ή από τα φρέατα που βρέθηκαν κυρίως στην οδό Ζαννή, Αποστόλη και Λ. Πορφύρα.

Η περιοχή Φρεατώ κατά Δραγάτση (1913)

ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ: Παλαιότερη θέση που προσδιόριζε μια συγκεκριμένη περιοχή στην  σημερινή Ακτή Θεμιστοκλέους αμέσως μετά από την σημερινή δημοτική πλαζ της φρεαττύδας. Το αρχοντικό του μουσουργού Παναγιώτη Φακιολά που λειτούργησε κάποια εποχή και σαν Ωδείο από όπου πήρε και το όνομα αυτό λόγω ότι η συγκεκριμένη μία από τις 9 συνολικά μούσες κρατούσε στο χέρι της μια λύρα, αν και ήταν μούσα του χορού. Ο Φακιολάς κερκυραίος στην καταγωγή ίδρυσε το 1909 την "πειραϊκή Μαντολινάτα" και διετέλεσε αρχιμουσικός της φιλαρμονικής του Δήμου Πειραιά. Σήμερα είναι γνωστό το οίκημα σαν Αχινός από όνομα μεζεδοπωλείου και ίσως αύριο στις επόμενες γενεές με κάποιο άλλο όνομα από τα γούστα του εκάστοτε επιχειρηματία που ανοίξει κάποιο κέντρο εκεί. Μπροστά από το οίκημα υπήρχε πευκοδάσος μέχρι την θάλασσα αλλά η γνωστή ελληνική συνταγή ΤΣΙΜΕΝΤΟ ΝΑ ΓΙΝΕΙ εφαρμόστηκε και εδώ και έγινε ένα ηλίθιο πάρκινγκ.

ΦΟΡΟΣ: η περιοχή του Τζανείου Ορφανοτροφείου

ΦΡΑΓΚΟΚΚΛΗΣΙΑ: Περιοχή νότια της πλατείας Τερψιθέας

ΦΡΕΑΡ ή ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΦΡΕΑΡ: Περιοχή απέναντι από το Μεταξουργείο του Λουκά Ράλλη.

ΛΑΚΚΑ ΒΑΒΟΥΛΑ: Ή λάκκα Μελιά Εφέντη ή λάκκος του Βάβουλα ή γούβα του Βάβουλα, το τμήμα που περικλείεται από τους δρόμους Πραξιτέλους, Ελευθερίου Βενιζέλου και Αλιπέδου. Πάλι αναφέρεται σε όνομα γαιοκτήμονα (όπως και του Βρυώνη) που κατείχε την γύρω περιοχή 1793-1878 και που αυτός όπως και ο Βρυώνης δώριζαν κατά καιρούς την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Η περιοχή έγινε γνωστή ως τοποθεσία όταν εκεί λειτούργησαν τα πρώτα δημόσια πλυντήρια το 1870 σε κτήριο που ανήκε στον Βάβουλα. Στο ίδιο κτήριο (διασταύρωση Ευρυπίδου και Διστόμου) στεγάζεται από το 1934 το 3ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά.

ΜΑΝΙΝΑ: Περιοχή της Ακτής Αλκίμων ανάμεσα στις οδούς Ιάσωνος και Κανάρη

27 Νοεμβρίου 1895 και οι κάτοικοι της συνοικίας Μανίνα δεν μπορούν από την σκόνη των κάρβουνων. 

ΜΕΛΙΣΣΟΜΑΝΔΡΑ: Η περιοχή του Πασαλιμανιού στη συμβολή με την οδό Μπουμπουλίνας

ΜΝΗΜΑ ΓΑΛΛΟΥ: Περιοχή ανάμεσα στην σιδηροδρομική γραμμή  Νέου φαλήρου και Καστέλλα που ορίζεται απο τις οδούς Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ρεπετσά, Μιλιτάδου και Αλεξάνδρου

ΝΕΑ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗ: Πρόκειται για την γνωστή μας Καλλίπολη που σαν προσφυγική περιοχή όμως έπρεπε να ξεχωρίζει από την αυθεντική Καλλίπολη της ανατολικής θράκης. Αν και μέχρι σήμερα όλες οι περιοχές αυτής της κατηγορίας διατηρούν τον όρο νέο ή νέα (Νέα χαλκηδόνα, Νέα Σμύρνη, Νέα Ιωνία κ.λ.π.) η συγκεκριμένη περιοχή ουδέποτε θα λέγαμε το διατήρησε. Δυστυχώς σήμερα από άγνοια ακόμα και των δημοσίων υπηρεσιών η περιοχή Καλλίπολη έχει βρεθεί κατά το δημόσιο πάντα, μπροστά από το Ζάννειο νοσοκομείο αφού το παλαιότερο Α΄ Αστυνομικό τμήμα έχει μετονομαστεί σε Καλλιπόλεως όπως βεβαίως και το υποκατάστημα ΙΚΑ που βρίσκεται στην καθολική σχολή "Άγιος Παύλος" επίσης έχει μετονομασθεί σε ΙΚΑ Καλλιπόλεως λανθασμένως επίσης. Θα μου έκανε κατάπληξη μάλιστα αν γνώριζαν και πολύ περισσότερο αν ασχολούνταν. Αν εγώ όμως πήγαινα στα χωριά τους και τα ονομάτιζα με διαφορετικό όνομα θα είχα προκαλέσει επανάσταση. 

ΝΗΣΑΚΙ ΤΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ: Λαϊκή ονομασία της νησίδος Κουμουνδούρου (από την επαύλη του που υπήρχε στην απέναντι πλευρά και είχε ονοματίσει κάποτε με το ίδιο όνομα και το Μικρολίμανο) ή αλλιώς της νήσου Σταλίδας όπως αναφερόταν στους ναυτικούς χάρτες χωρίς κανείς να γνωρίζει το γιατί. Το 1925 ειδική επιτροπή επιχείρησε να την ονοματίσει επίσημα ως νησίδα Μουνιχίας αλλά ποτέ ο πειραϊκός λαός δεν την αποκάλεσε έτσι. Ονομάστηκε του Παρασκευά επειδή από την δεκαετία του ΄50 υπήρχε η γνωστή ταβέρνα του Παρασκευά ακριβώς απέναντι στην παραλία βοτσαλάκια.

ΝΤΑΠΙΑ: Θέση που σημαίνει πυροβολείο. Τη συναντούμε και σε άλλα οχυρωμένα μέρη όπως η ντάπια Σπετσών. Βρισκόταν στην οδό Αλιπέδου κοντά στον ηλεκτρικό σταθμό πειραιά

 

ΞΥΛΟΚΕΡΑΤΙΑ: Η περιοχή γύρω από την οδό Αγίου Διονυσίου

ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ: Η ευρύτερη περιοχή της Μεταμόρφωσης

ΠΗΓΑΔΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ:  ή Στρατιώτη πηγάδι, Θέση στην οδό Τσαμαδού μεταξύ Ανδρούτσου και Υψηλάντου και η γειτονική περιοχή πίσω από την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου

ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣ: η Σπηλία ή Γράββα ή Κράββα ή πιο γνωστή ως Κάτω Σπήλαιο ή Κάτω Σπηλιά, η περιοχή ανάμεσα στις οδούς Αγίου Διονυσίου και Φωκίωνος. Επίσης εδώ βρίσκουμε να μένει ένας από τους πρώτους οικιστές του Πειραιά ο Ιωάννης Παπαρηγόπουλος (1856) ιδιοκτήτης οικοπέδου εδώ και γείτονας του καρβουνέμπορου Μιχαήλ Μαστέλου. 

ΤΡΟΥΜΠΑ: Δεν αποτελεί συνοικία ούτε περιοχή αλλά ΘΕΣΗ. 

Η ορθή ονομασία προσδιορισμού της είναι θέση τρούμπα και βρίσκεται δυτικά της πλατείας τερψιθέας προς το λιμάνι του πειραιά. Πήρε την ονομασία αυτή από μια μεγάλη τρόμπα νερού που υπήρχε προπολεμικά εντός στέρνας στην διασταύρωση των σημερινών οδών 2ας Μεραρχίας και Ακτής Μιαούλη που υπήρχε εκεί για εφοδιασμό νερού από τα ατμόπλοια. Όποιος ευρίσκετο στην ακτή Μιαούλη και κοντά στην 2ας Μεραρχίας περιέργραφε την θέση του περιγράφοντας την θέση του με βάση την απόσταση από την θέση τρούμπα. Ιστορία σχετική με την αντλία αυτή υπάρχει και εδώ.

Αγγελία ενοικίασης του 1903

Πηγές:

Ως βάση χρησιμοποιήθηκε το έργο της Σταματίνας Μαλικούτη (1999) περί εξελίξεως του Ιστορικού κέντρου Πειραιά 1835-1912 με δικές μου προσθήκες επί του βασικού καταλόγου του προαναφερόμενου έργου. Οι προσθήκες που έγιναν και συμπλήρωσαν την αρχική πηγή, υπερκάλυψαν τελικώς το αρχικό σχέδιο της Μαλικούτη. Τόσο οι ονομασίες όσο και τα τοπωνύμια δεν εξαντλούνται στην παρούσα παρουσίαση. Κατά καιρούς θα παρουσιάζω αναλυτικότερα έκαστη τοποθεσία. Η παρουσίαση είναι ενδεικτική και όχι εξαντλητική. Υπάρχουν επίσης ονομασίες που δεν αναφέρονται στην παρούσα εργασία.

Εφημερίδες από Σκριπ 

Πηγή:
pireorama.blogspot.gr