ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΕΙΜΑΡΜΕΝΗΣ

Ο πολύ καλός φίλος του Πρόκλου ο Θεόδωρος εκθέτει τις απόψεις του στον Πρόκλο σχετικά με την πρόνοια και την ειμαρμένη παρομοιάζοντας το σύμπαν με ένα μηχανικό σύστημα και την ειμαρμένη ως σύνδεση (ειρμό) μεταξύ των μερών του σύμπαντος όπως η σύνδεση μεταξύ των εξαρτημάτων ενός μηχανισμού ενώ η Πρόνοια είναι εκείνη που κινεί όλο τον μηχανισμό ως εκ τούτου ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει αυτεξουσιότητα του ανθρώπου καθώς αποτελεί μέρος αυτής της μηχανής. Υπάρχουν τρία ζητήματα που πρέπει να αναφερθούν και τα οποία αποτελούν την βάση της όλης μελέτης.

1) Η Πρόνοια υπάρχει πριν το πεπρωμένο και όλα όσα γίνονται σύμφωνα με το πεπρωμένο έχουν γίνει πριν σύμφωνα με την Πρόνοια. Τα έχει συμπεριλάβει όλα μέσα της και συνεπώς τα γνωρίζει. Απλώς με το πεπρωμένο πραγματοποιούνται όλα όσα της είναι είδη γνωστά. Κυβερνήτης όλων των υψηλοτέρων μερών του σύμπαντος είναι η Πρόνοια που είναι θεϊκότερη του πεπρωμένου και το οποίο είναι ο εκτελεστής της.

Συνεπώς:

– Πρόνοια κυβερνήτης και γνώστης των πάντων.

– Πεπρωμένο εκτελεστής της Πρόνοιας.

2) Υπάρχει μία ψυχή που είναι χωριστή από το σώμα και κατεβαίνει από ψηλά από τους Θεούς σε αυτόν εδώ τον θνητό κόσμο και μία άλλη που λαμβάνει υπόσταση μέσα στο σώμα και είναι αχώριστη από τα αντικείμενα στα οποία κατοικεί (υλικός κόσμος). Η πρώτη εξαρτάται ως προς την ουσία της από την Πρόνοια διότι ανήκει στον θεϊκό κόσμο η δεύτερη από το πεπρωμένο .

3) Υπάρχει μία γνώση και μία αλήθεια που βρίσκεται μέσα στις ψυχές που κυκλοφορούν μέσα στην γένεση ακόμη κι αν είναι άμεμπτες ως προς την ζωή τους και μια άλλη γνώση και μια άλλη αλήθεια πού βρίσκεται σε εκείνες τις ψυχές που ξεφεύγουν από αυτόν τον τόπο και κατοικούν στον ουρανό απ’ όπου συμβαίνει και η κάθοδός τους στον θνητό κόσμο. Και οι δύο γνωρίζουν την γνώση και την αλήθεια .

Η πρώτη είναι άμεμπτη ως προς τον βίον της όμως απορροφάται από την υλική ζωή και χάνει την επαφή της με τον θεϊκό κόσμο και υπόκειται στο πεπρωμένο.

Η δεύτερη είναι αυτή που γεννιέται μεν εδώ αλλά διατηρεί τις μνήμες της δηλ. την γνώση και την αλήθεια. Δεν απορροφάται από την ύλη και συνεχίζει να έχει επαφή με τον θεϊκό κόσμο και τα ανώτερα όντα και υπόκειται απ’ ευθείας στην Πρόνοια. Σύμφωνα με αυτά πολλά πράγματα ξεφεύγουν από το πεπρωμένο τίποτε όμως δεν ξεφεύγει από την Πρόνοια που κυβερνά από ψηλά το δημιούργημά της το πεπρωμένο και αφήνει όμως την υψηλή κυριαρχία της και κατέρχεται μέχρι τα ετεροκινούμενα και μέχρι όσα έλαβαν την πρώτη υπόσταση τους μέσα σε αυτά . Άρα κατέρχεται σε όλα τα όντα της δημιουργίας.

Αφού λοιπόν διευκρινήσαμε πως άλλη είναι η ψυχή που εμφυτεύεται στο σώμα και άλλη αυτή που είναι εκτός, εύκολα κατανοούμε και ποια είναι αυτή που έχει ελευθερία επιλογής και αυτεξουσιότητα και ποια είναι αυτή που υπηρετεί την ανάγκη και κατευθύνεται από το πεπρωμένο. Όμως οι δύο αυτές ψυχές πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους. Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει η μία να μειώσει την αυτεξουσιότητα της εξ αιτίας της υποβάθμισής της σε μία κατώτερη ζωή και η άλλη να συμμετέχει σε κάποιο ίχνος ελεύθερης επιλογής εξ’ αιτίας της επαφής της με την ανώτερη ψυχή. Η ψυχή που βρίσκεται εδώ κάτω επειδή γνωρίζει την αλήθεια όταν καθαρθεί από το σκοτάδι της ύλης και από τα πάθη που της προσδίδει το σώμα αποκτά ακόμη περισσότερο και πιο αληθινά την επιστημονική γνώση απομακρυνόμενη όπως είπαμε από την πικρή ύλη. Για να κατανοήσουμε την σημασία της Πρόνοιας και του πεπρωμένου χρησιμοποιούμε δύο πράγματα:

α) Τις κοινές αντιλήψεις

β) Την διαίρεση των όντων

Οι κοινές αντιλήψεις που υπάρχουν αδίδακτα μέσα σε όλους λένε ότι η Πρόνοια είναι αιτία των αγαθών για τα οποία προνοεί ενώ το πεπρωμένο είναι και αυτό αιτία αλλά κάποιας σύνδεσης και ακολουθίας μεταξύ των όντων που γεννιούνται. Αυτές τις αδιάψευστες αντιλήψεις τις δείχνουμε όταν λέμε ότι όσοι έκαναν καλό σε κάποιον προνόησαν γι αυτόν που ευεργετήθηκε. Κοινή αντίληψη για την Πρόνοια είναι ότι είναι αιτία Αγαθών γι αυτά τα οποία προνοεί ΕΝΩ κοινή αντίληψη για το πεπρωμένο είναι ότι είναι κι αυτό αιτία κάποιας σύνδεσης και ακολουθίας μεταξύ των όντων που γεννιούνται. Η Πρόνοια (προ του νοός κατάστασις) δηλώνει ασφαλώς την ενέργεια που προηγείται του Νου και αναγκαστικά απονέμουμε μόνον στο Αγαθόν γιατί αυτό είναι θεϊκότερον από τον Νου και ο πολυεξυμνημένος νους επιθυμεί το Αγαθόν μαζί με τα πάντα και πριν από τα πάντα. Ειμαρμένη είναι αυτή που κατέχει τον ειρμό ο οποίος συνδέει όλα τα γεννημένα όντα. δηλ. είναι αυτή που πραγματοποιεί την σύνδεση.

Η Πρόνοια και το πεπρωμένο είναι ενεργητικές δυνάμεις. Οι ενεργητικές δυνάμεις έχουν τρία πράγματα που διαφέρουν μεταξύ τους :

α)αυτό που ενεργεί

β)αυτό που πάσχει

γ) η ενέργεια

Στην περίπτωση της Πρόνοιας έχουμε:

α) αυτό που προνοεί

β)αυτό που υφίσταται την πρόνοια

γ) η ενέργεια που πραγματοποιείται απ’ αυτό που προνοεί προς αυτό που υφίσταται την πρόνοια.

Στην περίπτωση του πεπρωμένου έχουμε

α) αυτό που πραγματοποιεί την σύνδεση

β) αυτό που συνδέεται

γ) η ενέργεια που υπάρχει μεταξύ αυτού που πραγματοποιεί την σύνδεση και αυτού που συνδέεται .

Αυτό που ενεργεί δεν είναι σαν αυτό που πάσχει. Αυτό που ενεργεί είναι ανώτερο από αυτό που πάσχει. Κι αν αυτό που πάσχει είναι ποικίλο( όπως στον δικό μας κόσμο) αυτό που ενεργεί πρέπει να είναι απλό(ανώτερος κόσμος). Η Πρόνοια είναι αιτία και πηγή των αγαθών και δεν έχει ανάγκη άλλων να την ευεργετούν. Το πεπρωμένο είναι αιτία σύνδεσης και δεν συνδέεται από άλλα. Αυτές είναι οι κοινές αντιλήψεις για την Πρόνοια και την ειμαρμένη.

Θα εξετάσουμε τώρα τι ακριβώς εξουσιάζει κάθε μία. Από τα όντα άλλα έχουν υπόσταση μέσα στην αιωνιότητα (η ενέργεια δηλ. μαζί με την ύπαρξή τους είναι αιώνια), άλλα έχουν υπόσταση μέσα στον χρόνο (αυτά τα οποία η ύπαρξη τους δεν υπάρχει αλλά πάντα γεννώνται ακόμη κι αν αυτό γίνεται απείρως) και άλλα βρίσκονται στην μέση καθώς έχουν υπόσταση σταθερή και ανώτερη από την γέννηση που καθορίζεται από την αιωνιότητα και ενέργεια που γεννιέται πάντα και καθορίζεται από τον χρόνο. Τα μεσαία αυτά όντα έχουν αιώνια ουσία και χρονική ενέργεια. Αυτές τις τρεις τάξεις τις ονομάζουμε: Νοητική γιατί βρίσκεται και νοεί ολόκληρη μέσα στην αιωνιότητα. Σωματική γιατί γεννιέται μέσα στον άπειρο χρόνο ή σε ένα μέρος του. Και Ψυχική γιατί έχει αιώνια ουσία και χρονική ενέργεια. Όσα γίνονται σε διαφορετικό χρόνο συνδέονται μεταξύ τους αχώριστα ως προς τον τόπο. Ενώ όταν είναι απομακρυσμένα ως προς τον τόπο συνδέονται μεταξύ τους ως προς τον χρόνο. Αυτά μέσω του ειρμού (σύνδεσις) συνδέονται μεταξύ τους σε ένα σύνολο και μια ομοιότητα παθών.

΄Ομως επειδή δεν μπορούν να πάθουν κάτι από μόνα τους χρειάζονται κάτι που θα τους παράσχει αυτήν την σύνδεση. Αυτό που τα συνδέει λοιπόν είναι το πεπρωμένο. Όσα κυβερνώνται από το πεπρωμένο πρέπει οπωσδήποτε να είναι ετεροκινούμενα και σωματικά. Γιατί τα ασώματα είναι ανώτερα και από τον τόπο και από τον χρόνο ακόμη κι αν κάποια φαίνονται να ενεργούν μέσα στο χρόνο είναι ανεξάρτητα από τον τόπο. Κάνουν μία μόνο κίνηση ή προς τον τόπο ή προς τον χρόνο και κατευθύνονται από την Πρόνοια.

Υπάρχουν τρεις μορφές ζωής και σκέψης:

α) η φυτική που χαρακτηρίζει τα φυτά

β) η αισθητική που χαρακτηρίζει τα ζώα και

γ) η ψυχική που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους.

Όμως πριν από αυτά αλλά και μέσα στον σύμπαντα κόσμο υπάρχει κάτι το οποίον αποκαλούμε Φύσις του κόσμου η οποία συνέχει την σύσταση όλων (πως θα λέγαμε αλλιώς ότι όλα τα σώματα είναι γεννήματα της φύσης) τα κινεί και είναι η αιτία όλων όσων συνδέονται μεταξύ τους και μέσα σ’ αυτήν θα αναζητήσουμε το αποκαλούμενο πεπρωμένο. Η Φύσις του κόσμου είναι μία ασώματη ουσία εφ’ όσον εποπτεύει τα σώματα και ζωή ουσιώδης εφ΄ όσον κινεί από μέσα και όχι απ’έξω τα σώματα μέσα στον χρόνο, συνδέοντας τις κινήσεις των πάντων και όσων απέχουν ως προς τον χρόνο και όσων απέχουν ως προς τον τόπο και με βάση αυτήν τα θνητά συνδέονται με τα αιώνια περιστρέφονται μαζί με εκείνα και συμπάσχουν μεταξύ τους.

Η Πρόνοια τώρα είναι η θεϊκή αιτία που είναι πηγή όλων των αγαθών. Εποπτεύει όλα τα όντα νοητά και αισθητά είναι ανώτερη από το πεπρωμένο και όσα βρίσκονται κάτω από αυτό υπάγονται στην πρόνοια λαμβάνοντας από το πεπρωμένο την σύνδεση τους και από την πρόνοια το Αγαθόν. Προκειμένου να υπάρξει αυτή η σύνδεσις με σκοπό το Αγαθόν η πρόνοια είναι το ποθητό για το πεπρωμένο.

Υπάρχουν δύο είδη όντων άλλα νοητά και άλλα αισθητά και δύο βασιλείες μία ανώτερη που είναι της Πρόνοιας και βασιλεύει και στα δύο και μία κατώτερη που είναι του πεπρωμένου και βασιλεύει στα αισθητά. Και η Πρόνοια διαφέρει από το πεπρωμένο όπως ο Θεός διαφέρει από το θεϊκό γιατί αυτό γίνεται θεϊκό κατόπιν συμμετοχής όχι πρωταρχικά.

Συνεχίζοντας την ανάλυση αναφέρεται στην

α) ψυχή που είναι μέσα στο σώμα και ενεργεί μαζί με αυτό επηρεάζοντας το ένα το άλλο.

β) Αναφέρεται στην Λογική ψυχή που διορθώνει τις ελλείψεις την ελέγχει, την συγκρατεί από τις επιθυμίες, την επιπλήττει όταν σφάλλει, την συγκρατεί στον θυμό αλλά και στην λύπη .

και γ) Στην ψυχή εκείνη που τα κατώτερα δεν της προκαλούν καμμία αίσθηση και τότε μπορεί να γυρίσει στον εαυτόν της να δει την ουσία της και τις δυνάμεις που έχει μέσα της, τις πολλές ζωές που έχει κάνει και που την οδήγησαν σε αρμονία γι αυτό και αντιλαμβάνεται ότι όλη η λογική που διαθέτει είναι αποτέλεσμα προηγουμένων εμπειρειών και έτσι μπορεί να διακρίνει και να εποπτεύσει τα επόμενά της βήματα. Στην ενέργεια αυτή συμβάλλει πολύ η αριθμητική και η γεωμετρία απομακρύνοντάς την από τις αισθήσεις καθαίροντας τον νου από τα άλογα στοιχεία της ζωής και συλλαμβάνοντας τις ασώματες ιδέες ερχόμενη σε επαφή με το νοητό πεδίο ομοιάζοντας με τους καθαρμούς των μυστών πριν τις τελετές. Έτσι κατανοούμε ότι όλοι όσοι ασχολούνται με την χονδροειδή ύλη δεν μπορούν να έχουν επαφή με το νοητόν πεδίον. Διότι το καθαρό προσεγγίζεται μόνον από το καθαρόν. Κατόπιν όλων αυτών σηκώνει το βλέμμα της και ατενίζει την κορυφαία νόηση συναντά τις αδελφικές της ψυχές που είχαν την τιμή από τον Ουράνιο πατέρα να λάβουν τον κλήρο της γέννησης τους στον ουρανό.

Η λογική ψυχή είναι μέρος αυτών των ψυχών και επιθυμεί μόνον αυτήν την ενατένιση. Πάνω από τις ουράνιες ψυχές βλέπει τις Νοητικές τάξεις και ουσίες γιατί πάνω από κάθε ψυχή είναι εγκατεστημένος ο ΘΕΪΚΟΣ ΝΟΥΣ που δίνει στην ψυχή την νοητική έξη. Πάνω από αυτές βλέπει τις ΜΟΝΑΔΕΣ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΘΕΩΝ που βρίσκονται πάνω από τον Νου.

Οι οποίες ΜΟΝΑΔΕΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ αποτελούνται από ΝΟΗΤΙΚΑ ΠΛΗΘΗ που είναι:

1) ΕΝΟΠΟΙΗΤΙΚΑ

2) ΖΩΟΠΟΙΗΤΙΚΑ

3) ΝΟΗΤΙΚΑ και υποδέχονται τις ενώσεις διότι πάνω από αυτά που ενοποιούνται είναι εγκατεστημένες οι ΕΝΟΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΑΙΤΙΕΣ και πάνω από αυτά που ζωοποιούνται οι ΖΩΟΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΑΙΤΙΕΣ και πάνω από τα ΝΟΗΤΙΚΑ οι ΝΟΗΤΙΚΟΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΑΙΤΙΕΣ.

Άρα πάνω από κάθε τι βρίσκονται οι υποστάσεις που είναι Αμέθεκτες (δεν επιδέχονται καμμία συμμετοχή). Αφήνοντας κάτω την αίσθηση και τα σώματα η ψυχή ανυψώνεται μέχρι την μέθη των ακλόνητων και αληθινών μυστικών αντιλήψεων των υπερκοσμίων θεών. Με αυτό τον τρόπο οι απόγονοι των θεών μας αποκάλυψαν τους αόρατους κόσμους των θεών. Έτσι η λογική ψυχή όταν ενεργεί σύμφωνα με την φύση της είναι ανώτερη από την καθοδήγηση του Πεπρωμένου, ενώ όταν κατεβαίνει στην αίσθηση γίνεται άλογη και σωματική ζώντας με αυτούς που δεν ασχολούνται με αυτά. Κυριαρχείται από την αιτία που βασιλεύει σε αυτά.

Υπάρχει λοιπόν ένα είδος όντων που ως προς την ουσία του είναι πάνω από την Ειμαρμένη και ως προς την σχέση του μερικές φορές υπάγεται σε αυτήν. Έτσι αν υπάρχουν όντα που είναι πάνω από την Ειμαρμένη και όντα που είναι υποταγμένα σε αυτήν τότε πρέπει να υπάρχει και κάτι το ενδιάμεσο το οποίον άλλοτε να δρα σύμφωνα με την ειμαρμένη και άλλοτε έξω από αυτήν. Διότι οι πρόοδοι των όντων δεν αφήνουν κανένα κενό. Παντού υπάρχουν τα μέσα μεταξύ των άκρων τα οποία παρέχουν τις συνδέσεις ενώ στην τοποθέτηση των σωμάτων αυτό δεν είναι απαραίτητο. Όλοι αυτοί που μας διδάσκουν μέσω των κειμένων, μας αποτρέπουν στην ουσία από την σύνδεση μας με το πεπρωμένο προσπαθώντας να μας απομακρύνουν από τις αισθήσεις και τις υλικές επιθυμίες διότι όταν είμαστε συνδεδεμένοι με το σώμα είμαστε στην ουσία και με την ειμαρμένη. Το ίδιο ακριβώς έκαναν και οι χρησμοί προσπαθώντας να δώσουν σε αυτόν που τους ζήταγε να καταλάβει πως να ξεφύγει από το υλικό πεδίο επομένως να ελευθερωθεί από την ειμαρμένη του.

Όταν η ψυχή προσκολλάται στα σωματικά και τα υλικά και επιδιώκει τιμές, εξουσίες, πλούτη τότε πλάθει σώματα για να τα απολαύσει. Πρέπει να αποχαιρετήσουμε αυτά που μας δεσμεύουν να λειτουργήσουμε με Αρετή αντιλαμβανόμενοι πλέον ότι η ειμαρμένη δεν επιδρά σε εμάς αλλά σε αυτά που μας περιβάλλουν . Όλα τα υλικά περιουσιακά μπορεί να χαθούν τίποτε όμως δεν μπορεί να μας πάρει αυτό που έχουμε μέσα μας και που είναι η επαφή μας με τον κόσμο της νόησης. Δεν πρέπει να λαμβάνουμε υπ’όψιν τις κατώτερες ενέργειες της ψυχής που την οδηγούν στην ανάγκη αλλά τις κορυφαίες που την οδηγούν στην Αρετή. Έτσι μαθαίνουμε να μην μας ταράσσει τίποτε από αυτά που συμβαίνουν εδώ διότι όταν συμβαίνει κάτι δεν είμαστε εμείς αυτοί που μιλάμε αλλά τα λόγια της επιθυμίας διότι δικές της είναι οι απολαύσεις δικές της και οι λύπες. Πάθη που δεν ανήκουν στην ανώτερη ψυχή αλλά σε αυτήν που είναι εγκατεστημένη στην καρδιά είναι η φιλοχρηματία και η φιλοδοξία έτσι η λογική ψυχή ακολουθεί τα κατώτερα και υποφέρει. Όταν όμως καθαρθεί θα μπορέσει να δει τον εαυτόν της να μάθει την αυτεξουσιότητα της η οποία δεν βρίσκεται στα σωματικά όντα διότι αυτά είναι κάτω από αυτήν ούτε και σε αυτά που αντλούν την αυτεξουσιότητά τους από το θείον γιατί είναι πάνω από αυτήν αλλά μέσα στην ζωή που είναι σύμφωνη με την αρετή. Αν όμως αποσκοπεί στην κακία της ψυχής τότε ακόμη κι αν έχει άλλη δύναμη μέσα της αποσκοπεί στην αδυναμία, στην υποδούλωση και στο πεπρωμένο. Όταν μετέχει στην αρετή μετέχει στην ελεύθερη ύπαρξη πλήρης ελευθερίας από τα γήϊνα και επαφή με τον θεϊκό κόσμο. Έτσι δημιουργείται η πτεροφυϊα και πετά ψηλά στον κόσμο των ιδεών και διοικεί μαζί με τους Θεούς ολόκληρο τον κόσμο. Η ψυχή έχει ανάγκη να συνευρεθεί είτε με τα κατώτερα υπηρετώντας την ανάγκη των κατωτέρων είτε με τα ανώτερα αναπτύσσοντας την ελευθερία των ανωτέρων .

Όταν υπηρετεί τα ανώτερα δεν την αγγίζει τίποτε ούτε οι λύπες ούτε οι ασθένειες επιδεικνύοντας ΑΝΔΡΕΙΑ όταν νοσεί το σώμα, μεγαλοφροσύνη όταν υπάρχει φτώχεια και ταπεινοφροσύνη όταν υπάρχει πλούτος. Τοποθετώντας επικεφαλής των αγαθών που αφθονούν την αρετήν ή αντιτάσσοντας την όταν περνά δύσκολα. Έτσι αποφεύγει να γίνει δούλος των εξωτερικών χτυπημάτων και να αρρωστήσει η ψυχή του και βγάζει την ασπίδα της θεάς Αθηνάς προφυλάσσοντας την ψυχή από τα καλά και τα άσχημα. Όταν θέλουμε αυτεξουσιότητα πρέπει η ψυχή να ζει σύμφωνα με την φύση δηλ. να μην είναι αδύναμη. Η φύση της αυτεξουσιότητας είναι αυτή η οποία χρησιμοποιεί όλες τις περιστάσεις σωστά και εμποδίζει τα κατώτερα πάθη να γεννηθούν ή αν γεννηθούν τα θεραπεύει. Και αφήνει το πεπρωμένο να ενεργεί στα επόμενά της τα οποία η ίδια εξουσιάζει και έχει συνταχθεί με τα προηγούμενά της που είναι ανώτερα και από τα οποία δεν έχει αποκοπεί.

Πηγή:
hellenictheology.gr
ellinikoskoinotismos.blogspot.gr