Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Θεοδόσιος Ά
ονομάστηκε «Μέγας» λόγω της σύνδεσης του ονόματός του με τον τελικό
θρίαμβο του χριστιανισμού. Γεννήθηκε το 347 και βασίλεψε από το 379
μέχρι το 395. Αυτός ο ισπανικής καταγωγής αυτοκράτορας πέθανε πριν
γίνει πενήντα ετών από υδρωπικία και δεν είχε πάει ποτέ στη Ρώμη
ή ίσως σύμφωνα με κάποια πηγή, μια φορά! Σίγουρα, δεν ήταν μεγάλος
αυτοκράτορας αλλά καλός: νομοταγής και τίμιος, αν και κάπως
θεοσεβούμενος, λίγο φοβητσιάρης, ευγενής αλλά με αργά αντανακλαστικά και
υπερβολικός στο ζύγισμα των αποφάσεών του.
Το
392 εξέδωσε ένα διάταγμα με το οποίο χαρακτήριζε ως «ειδωλολατρική
δεισιδαιμονία» την παλιά θρησκεία και αυτό αποτέλεσε τον «επικήδειο
ύμνο» των εθνικών. Ο χριστιανισμός πλέον ήταν και νομικά η επίσημη
θρησκεία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Επιπρόσθετα, το 393 ήταν η
τελευταία χρονιά διεξαγωγής των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων, τους οποίους
και κατάργησε επιφέροντας ένα ακόμα τρομερό χτύπημα στους ήδη
παραζαλισμένους οπαδούς της αρχαίας θρησκείας. Επομένως, φυσιολογικά
προκύπτει ο χαρακτηρισμός «Μέγας» που του απόδωσε η εκκλησία, αν και οι
διωγμοί που εξαπέλυσε εναντίον των αιρετικών χριστιανών και των
ειδωλολατρών ήταν σκληροί και μεγάλης κλίμακας.
Ο Θεοδόσιος,
αν και πιστός χριστιανός, ήρθε σε μεγάλη ρήξη με έναν από τους
διακεκριμένους ηγέτες της Εκκλησίας της Δύσεως, τον Επίσκοπο Μεδιολάνων
Αμβρόσιο, που είναι από τους πιο σημαντικούς αγίους της Καθολικής
Εκκλησίας και σ’ αυτόν λέγεται πως όφειλε και την ανάρρησή του στον
θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Ο Θεοδόσιος και ο Αμβρόσιος είχαν τελείως
αντίθετες απόψεις για τη ρύθμιση των σχέσεων εκκλησίας και κράτους. Ο
πρώτος πίστευε στην υπεροχή του κράτους, ενώ ο δεύτερος επέμενε ότι η
εκκλησία δεν έπρεπε να υποταχτεί σε μια κοσμική εξουσία. Η διαμάχη
μεταξύ των δυο είχε ως κύρια αφορμή τις σφαγές της Θεσσαλονίκης.
Απ’ τους εκκλησιαστικούς ιστορικούς μόνο ο Σωζομενός και ο Θεοδώρητος
κάνουν λόγο για τη σφαγή των Θεσσαλονικέων το 390. Ο δεύτερος,
μάλιστα, προσπαθεί να αποκαταστήσει ηθικά τον αυτοκράτορα μετά το λουτρό
αίματος που διέπραξε και προσπαθεί να εξάρει την ευπείθεια και την
μετάνοιά του! Ευτυχώς, για το ίδιο γεγονός έχουν γράψει ο Ιωάννης
Μαλάλας και ο Θεοφάνης ο Ομολογητής και έχουμε μια κάπως ξεκάθαρη εικόνα
του τρομερού αυτού γεγονότος.
Υπάρχουν δυο βασικές απόψεις και αρκετές εκτιμήσεις για τα επεισόδια
που ξεκίνησαν σε μια από τις σημαντικότερες πόλεις του ανατολικού
ρωμαϊκού κράτους. Η θέση των εκκλησιαστικών ιστορικών είναι πως οι
Θεσσαλονικείς ξεσηκώθηκαν εναντίον του στρατιωτικού διοικητή της πόλης,
του Γότθου Βουδέριχου.
Τα αίτια αυτής της εξέγερσης ήταν η σύλληψη ενός δημοφιλούς ηνιόχου τις
παραμονές επίσημων ιπποδρομιών, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για
ομοφυλοφιλία. Στη λαϊκή απαίτηση να απελευθερωθεί ο ηνίοχος για να
συμμετάσχει στις ιπποδρομίες, ο διοικητής κώφευσε, οπότε το πλήθος
επαναστάτησε. Στη διάρκεια των ταραχών έχασε τη ζωή του και ο ίδιος ο
Βουδέριχος. Ας σημειωθεί, κατ’ αντιστοιχία με τους σύγχρονους
ποδοσφαιρικούς αστέρες, οι ηνίοχοι ήταν τότε διάσημοι και είδωλα για
τους οπαδούς τους.
Πλατεία Ναυαρίνου στη Θεσσαλονίκη
Από την άλλη, πολύ πιο προσεγμένη και αξιόπιστη η θέση του χρονογράφου Ιωάννη Μαλάλα,
που απέδωσε τα αίτια της εξέγερσης στη λαϊκή αγανάκτηση που προκλήθηκε
από την παρουσία στην πόλη αυτοκρατορικών στρατευμάτων, για τη συντήρηση
και τη στέγαση των οποίων, σύμφωνα με τον θεσμό του μητάτου (επίταξη), επιβαρύνονταν οι πολίτες.
Επίσης, και ο Θεοφάνης ο Ομολογητής
κάνει λόγο για παρουσία Γότθων φρουρών που με αγενή και ανίκανο
διοικητή προκαλούσαν το δημόσιο αίσθημα με την βίαιη συμπεριφορά τους. Η
φυλάκιση του ηνιόχου (βάσει ενός πρόσφατου διατάγματος του Θεοδοσίου
κατά των ομοφυλοφίλων) έδωσε προφανώς την αφορμή για τα αιματηρά
επεισόδια. Ο Θεοφάνης είναι απόλυτος: η πόλη ξεσηκώθηκε λόγω της
βιαιότητας των στρατιωτικών, της επίταξης των αγαθών των πολιτών και ότι
η σύλληψη του ηνιόχου ήταν απλώς η αφορμή.
Από τα Μεδιόλανα
(Μιλάνο), όπου βρισκόταν ο Θεοδόσιος, διέταξε την εφαρμογή αντιποίνων
και την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων. Εν τω μεταξύ, στο άκουσμα
νέων αρματοδρομιών ο λαός της Θεσσαλονίκης συγκεντρώθηκε ανύποπτος στον
ιππόδρομο, όπου απλώς σφαγιάστηκε από τον στρατό, δίχως να γίνει
διάκριση φύλου ή ηλικίας!
Ο αριθμός των θυμάτων κατά τους εκκλησιαστικούς ιστορικούς ανέρχεται σε 7.000 χιλ., ενώ οι άλλες πηγές τους ανεβάζουν σε 15.000 χιλ. Η εξέγερση των Θεσσαλονικέων τοποθετείται στα μέσα Μαΐου του 390 και οι σφαγές του ιπποδρόμου τον Αύγουστο του ιδίου έτους.
Στην είδηση των αιματηρών γεγονότων, ο επίσκοπος Μεδιολάνων Αμβρόσιος
καταδίκασε τις σφαγές δηλώνοντας στον αυτοκράτορα εγγράφως ότι δεν θα
ιερουργήσει ενώπιόν του, εάν δεν μετανοήσει δημοσίως. Σημειώσαμε πως ο
Θεοδόσιος βρισκόταν στα Μεδιόλανα και υπέκυψε στις απαιτήσεις του
Αμβρόσιου. Ταπεινώθηκε δημόσια, αφού αφορίστηκε και του απαγορεύτηκε η
είσοδος στην εκκλησία, ώσπου να αναγνωρίσει δημόσια το σφάλμα του. Ο
Θεοδόσιος εκτέλεσε ταπεινά την τιμωρία που του επέβαλε ο Επίσκοπος, ο
οποίος μάλιστα του απαγόρευσε να φοράει τα αυτοκρατορικά εμβλήματα κατά
την διάρκεια της εξιλεώσεώς του! Ήταν ο θρίαμβος της πνευματικής πάνω
στην εφήμερη κοσμική εξουσία και για να τιμηθεί το γεγονός, γράφτηκε
ένας ειδικός ύμνος: το te Deum Laudamus.
Στις πρόσφατες εργασίες της κατασκευής του Μετρό της Θεσσαλονίκης
ανακαλύφθηκε ομαδικός τάφος με εκατοντάδες οστά. Εικάζεται πως είναι
των εξεγερθέντων και σφαγιασμένων Θεσσαλονικέων του 390.
Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Α.Α. Vasiliev, Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, Εκδ. Πάπυρος
- Απόστολος Καρπόζηλος, Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι, Εκδ. Κανάκη
- http://www.panoramio.com/photo/4724327
Πηγή:
