«Η συνείδηση πρέπει να κατέχει μια θεμελιακή σχέση σε οποιαδήποτε
αξιόπιστη κοσμοθεώρηση, ακριβώς όπως η ύλη, η ενέργεια, ο χώρος και οι
αριθμοί» Thomas Nagel
«Εάν οι απόψεις μου είναι αποτέλεσμα χημικών διεργασιών που πραγματοποιούνται στον εγκέφαλό μου, τότε καθορίζονται από τους νόμους της χημείας και όχι της λογικής» J. B. Haldane
«Η νόηση είναι μία πραγματικότητα του εγκεφάλου αλλά μόνο εφόσον ο εγκέφαλος νοείται ως η κβαντική πραγματικότητα που βρίσκεται πίσω από τα πνευματικά γεγονότα της συνείδησης» Michael Lockwood
«Όλα όσα έχεις δει, το κάθε λουλούδι, το κάθε πουλί, ο κάθε βράχος, θα χαθούν και θα γίνουν σκόνη, όμως το ότι τα είδες δεν θα χαθεί» παλιό καμπαλιστικό απόφθεγμα
Η Κβαντική Συνείδηση, ως απάντηση στην κρίση του πολιτισμού
Tα τελευταία χρόνια κερδίζουν έδαφος οι θεωρήσεις που θέλουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο να λειτουργεί με έναν πιο ολοκληρωμένο και αποκεντρωμένο τρόπο χειρισμού δεδομένων και ανάκτησης πληροφοριών, όπως θα έκανε ένας κβαντικός υπολογιστής. Έχουμε άραγε έναν «κβαντικό υπολογιστή» για εγκέφαλο και τί θα σήμαινε αυτό; Μήπως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο στάδιο εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι μία νέα συνείδηση αγωνίζεται τώρα για να γεννηθεί.
Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε κυρίως με τις ιδέες του δρ. Erwin Laszlo, ενός από τους κορυφαίους επιστήμονες και στοχαστές του καιρού μας, σύμφωνα με τον οποίο ο εγκέφαλός μας δεν είναι ένα κλασσικό βιοχημικό σύστημα, αλλά ένα μακροσκοπικό κβαντικό σύστημα, και άρα μπορεί να συλλάβει και να επεξεργαστεί πληροφορίες πέρα από τις αισθητηριακές προσλαμβάνουσες και την απτή, αιτιοκρατική λογική.
Ο δρ. Laszlo υποστηρίζει ότι ο κβαντικός μας εγκέφαλος συνδέεται άμεσα, μη τοπικά, με ένα ευρύτερο φυσικό πεδίο πληροφοριών και ότι η συνειδητοποίηση και η αξιοποίηση της κβαντικής μας συνείδησης μπορεί να είναι ένα επόμενο στάδιο στην εξέλιξή μας, μία εξέλιξη που θα είναι η σωτηρία μας ως είδος και που θα μας βγάλει από την σημερινή επώδυνη κρίση.
Κβαντική νευρολογία
Καθώς η κλασική νευρολογία έχει έρθει σε ένα αδιέξοδο αντιμέτωπη με την πολυπλοκότητα του εγκεφάλου, νέες θεωρίες προτείνουν ότι είναι απαραίτητο να αλλάξει η εστίαση της μελέτη μας από το επίπεδο των νευρώνων και των συνάψεών τους στο πιο θεμελιώδες επίπεδο της μοριακής τους λειτουργίας, εκεί όπου εφαρμόζονται οι νόμοι της κβαντικής μηχανικής.
Η υπόθεση της κβαντικής συνείδησης, που έχει προταθεί από επιστήμονες όπως ο Roger Penrose και ερευνάται σήμερα από την ομάδα του Δημήτρη Νανόπουλου, υποστηρίζει ότι τα κβαντικά φαινόμενα έχουν ορισμένες αξιοπρόσεκτες λειτουργικές ιδιότητες, όπως η απροσδιοριστία, η μη-τοπικότητα, ο κβαντικός συσχετισμός και η υπέρθεση καταστάσεων, οι οποίες μπορεί να παίξουν σημαντικό ρόλο στην εξήγηση της δημιουργίας της ανθρώπινης συνείδησης.
*Η αρχή της απροσδιοριστίας και το στοιχείο της *τυχαιότητας της κβαντικής θεωρίας έχουν εισαχθεί στην συζήτηση για την συνείδηση ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα για την εξήγηση της ελεύθερης βούλησης, που είναι προβληματική σε έναν καθαρά αιτιοκρατικό κόσμο. Ανάλογο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η υπέρθεση καταστάσεων όπου ένα άτομο μπορεί να βρίσκεται σε μία συνδυασμένη κατάσταση, δηλαδή να μην είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο αλλά κάτι ενδιάμεσο, μέχρι την κατάρρευση της κυματοσυνάρτησής του.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, μία τέτοια υπέρθεση μπορεί να εμφανίζεται και να διατηρείται για σύντομο χρονικό διάστημα, επιτρέποντας να εμφανιστούν προσυνειδητές διαδικασίες στον εγκέφαλο. Ενώ η στιγμιαία ενεργοποίηση διαφορετικών μερών του εγκεφάλου για να δώσουν την συνολική εικόνα ενός ερεθίσματος μπορεί να εξηγηθεί μέσω του κβαντικού συσχετισμού όπου δύο άτομα μπορεί να είναι συσχετισμένα, έτσι ώστε μια αλλαγή στην κατάσταση του ενός να προκαλεί μία αντίστοιχη μεταβολή στην κατάσταση του άλλου.
Οι εργασίες των Penrose και Hameroff είναι αρκετά πιο συγκεκριμένες, εντοπίζοντας στους μικροσωληνίσκους, που βρίσκονται μέσα στους νευρώνες, την δυνατότητα δημιουργίας κβαντικών κυμάτων, τα οποία και μεταφέρουν τις πληροφορίες. Υποστηρίζουν λοιπόν ότι η συνείδηση είναι αποτέλεσμα κβαντικών γεγονότων στους μικροσωληνίσκους πρωτοπλάσματος μέσα στους εγκεφαλικούς νευρώνες. Και ο καθηγητής Νανόπουλος, στην ίδια γραμμή, σημειώνει χαρακτηριστικά «οι μικροσωληνίσκοι είναι ιδανικά κβαντικά συστήματα και κανείς δεν θα πίστευε ότι πέρασαν δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης για να δημιουργηθούν στους νευρώνες χωρίς να χρειάζεται η κβαντική τους λειτουργία».
Σύνδεση με τον Κόσμο
Βασισμένος και σε αυτές τις πρόσφατες επιστημονικές έρευνες, ο Erwin Laszlo διερωτάται περαιτέρω για τις νέες δυνατότητες και τις τεράστιες πρακτικές συνέπειες που προκύπτουν από μία ενδεχόμενη κβαντική λειτουργία της ανθρώπινης νόησης. Τί θα σήμαινε πραγματικά το να έχουμε έναν «κβαντικό υπολογιστή» για εγκέφαλο; Θα περιοριζόμασταν ακόμη μόνο στις πληροφορίες που μεταβιβάζονται από τις σωματικές μας αισθήσεις ή θα ήμασταν πλέον σε θέση να δεχθούμε μία βαθύτερη, μη-τοπική σύνδεση ανάμεσα σε εμάς και τον κόσμο;
Σύμφωνα με τον δρ. Laszlo: «Μερικά από τα πράγματα που εμφανίζονται στην συνείδησή μας μεταφέρουν πληροφορίες για τον κόσμο παρόλο που αυτές δεν βασίζονται σε αισθητηριακά δεδομένα. Ευτυχώς, αυτό μπορεί να μην αποτελεί πλέον έναν γρίφο. Με τις κβαντικές λειτουργίες του, ο εγκέφαλός μας μπορεί να λάβει πληροφορίες όχι μόνο από τις αισθήσεις μας αλλά άμεσα από τον ευρύτερο κόσμο με τον οποίο είμαστε μη τοπικά συνδεδεμένοι. Οι οξυδερκείς άνθρωποι καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας, είτε σαμάνοι, είτε πνευματικοί άνθρωποι, είτε επιστήμονες και ποιητές, έχουν χρησιμοποιήσει εκτενώς αυτή την ικανότητα που είναι έμφυτη σε όλους μας».
Με αυτό το σκεπτικό, δεν έχουμε διαθέσιμο μόνο έναν τρόπο αντίληψης του κόσμου αλλά δύο. Έχουμε αυτό που αποκαλείται κλασσικός «αντιληπτικό-γνωστικό-συμβολικός» τρόπος, που βασίζεται στις πληροφορίες που μεταβιβάζονται από τις σωματικές μας αισθήσεις, και επίσης διαθέτουμε τον ‘‘άμεσο-διαισθητικό-μη τοπικό’’ τρόπο, από την κβαντική δεκτικότητα των μικροδομών του εγκεφάλου μας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, δηλαδή, εκμεταλλευόμενος τις κβαντικές του ιδιότητες, μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας ευρυζωνικός δέκτης που λαμβάνει πληροφορίες εξίσου από τις αισθήσεις μας και από τον ευρύτερο κόσμο, με τις τελευταίες να είναι εξ’ ορισμού υπεραισθησιακές.
Έτσι, ο χώρος αποθήκευσης όλων των πληροφοριών που είναι διαθέσιμες στον άνθρωπο δεν είναι απαραίτητα μέσα στον εγκέφαλό μας. Οι νευρώνες του εγκεφάλου μας δεν είναι μόνο συνδεδεμένοι μεταξύ τους, αλλά είναι επίσης συνδεδεμένοι και με τον κόσμο πέρα από τον εγκέφαλό μας, αντλώντας και από εκεί πληροφορίες.
Άλλωστε η ιδέα αυτή δεν είναι κάτι καινούριο αλλά γνωστή από την αρχαιότητα και επανέρχεται πάντα κατά περιόδους, είτε ονομάζεται πλατωνικός χώρος των Ιδεών, είτε συλλογικό ασυνείδητο και πεδίο των αρχετύπων. Ο Ervin Laszlo μιλάει για ένα απέραντο πεδίο πληροφοριών, ένα κοσμικό, εκτεταμένο, «φυσικό διαδίκτυο» και το αποκαλεί «Ακασικό πεδίο» σε αναγνώριση της επιτυχούς διορατικότητας των ινδικών πηγών που αναφέρουν τον όρο Akasha, ως το θεμελιώδες στοιχείο που συνέχει όλο τον κόσμο.
Το επόμενο εξελικτικό βήμα
Όμως, αν διαθέτουμε όντως μια κβαντική συνείδηση, γιατί δεν έχουμε όλοι πρόσβαση στις δυνατότητες που αυτή μας προσφέρει; Στον σημερινό κόσμο, κατά γενική ομολογία, οι άνθρωποι αποτυγχάνουν να χρησιμοποιήσουν μία διευρυμένη σύνδεση με έναν κόσμο βαθύτερο, πιο διαισθητικό και πιο πλούσιο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Και υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε;
Σύμφωνα με τον δρ. Laszlo η απάντηση είναι απλή: επειδή στην ζωή μας μαθαίνουμε να καταστέλλουμε τα συναισθήματα, τις ιδέες και τις διαισθήσεις που έρχονται αυθόρμητα σε εμάς. Δεν τους επιτρέπουμε να φτάσουν στην συνείδησή μας. Μαθαίνουμε να είμαστε επικεντρωμένοι σε άλλα πράγματα. Αντίθετα, τα παιδιά δεν τις καταστέλλουν προτού τους διδαχθεί ότι είναι απλώς φαντασίες, και γι’ αυτό συχνά πέφτουν πάνω σε ιστορίες και ιδέες που είναι αληθινά σημαντικές.
Καλλιτέχνες, πνευματικοί δάσκαλοι και καινοτόμοι άνθρωποι παραμένουν ανοιχτοί σε αυτές τις «αυθόρμητες ανησυχίες» σ’ όλη τους την ζωή, γι’ αυτό και διαθέτουν μια βαθιά πηγή ιδεών και δημιουργικότητας, γι’ αυτό και πετυχαίνουν να εμπλουτίζουν την πολιτισμική μας ζωή με καινούρια ομορφιά και νοήματα.
Αυτό που πετυχαίνουμε ενεργοποιώντας τις κβαντικές λειτουργίες της συνείδησής μας μπορεί να γίνει πιο κατανοητό σε σχέση με τις λειτουργίες των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου μας. Είναι σαν να έχουμε δύο εγκεφάλους. Έχουμε έναν αυθόρμητο, ερυζωνικό δέκτη, που παίρνει μια ποικιλία σημάτων αλλά δεν μπορεί να τα ταξινομήσει και να τα εκφράσει σε συνηθισμένη, ορθολογική γλώσσα, αυτό είναι το πιο καλλιτεχνικό, δεξιό μας ημισφαίριο. Και έχουμε έναν πολύ εστιασμένο, γραμμικά λογικό, βασισμένο στην γλώσσα και στην λογική, δέκτη περιορισμένης ζώνης, το αριστερό μας ημισφαίριο.
Αν είχαμε μόνο το δεξιό ή αν το αφήναμε να εξουσιάσει πλήρως την συνείδησή μας, θα ζούσαμε σε ένα μαγικό-θρησκευτικό κόσμο, έναν κόσμο ζωντανό και πλήρη νοήματος, αλλά θα χάναμε το λογικό μας κομμάτι. Με τον εγκέφαλό μας εξουσιασμένο από το αριστερό ημισφαίριο ζούμε στον καθημερινό κόσμο των υλικών πραγμάτων και δυνάμεων, επικοινωνούμε με ακρίβεια, αλλά χάνουμε την βαθύτερη σύνδεσή μας με το νόημα του κόσμου, και οι συμπεριφορές και τα μονόπλευρα ενδιαφέροντά μας διαμορφώνουν την στρέβλωση και τον περιορισμό της ύπαρξής μας.
Aπό την σκοπιά την κβαντικής συνείδησης, μπορούμε να βρεθούμε σε μία καλύτερη κατάσταση από αυτές τις δύο ακραίες περιπτώσεις. Μπορούμε να είμαστε ενεργοί στην καθημερινή ζωή και ταυτόχρονα συνδεδεμένοι με τον πιο διαισθητικό και εμπνευσμένο κόσμο. Καταρχήν, ο τρόπος για να ενισχυθεί «η σύνδεσή μας με τον κόσμο» είναι να καλλιεργηθούν οι διαφορετικές καταστάσεις συνείδησης, ο διαλογισμός, η προσευχή, ή απλά η χαλάρωση, που επιτρέπουν στο μυαλό μας να ‘‘αδειάσει’’ από τα άχρηστα και τις αυθόρμητες σκέψεις και ιδέες μας να ρεύσουν ελεύθερα μέσα μας.
Αυτό θα επιτρέψει στο δεξιό μας ημισφαίριο να γίνει πιο δυνατό, και σύντομα θα αντιληφθούμε ότι ο χρόνος που επενδύουμε σε αυτή την κατάσταση αλλάζει τον τρόπο που αισθανόμαστε και ενεργούμε, το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο.
Στην πραγματικότητα, λέει ο δρ. Laszlo, η υπόθεση της κβαντικής συνείδησης μπορεί να μας παρέχει μία εξήγηση και μία νέα, μεγαλύτερη κατοχύρωση στην ζωή μας των πνευματικών/θρησκευτικών εμπειριών. Η πνευματική/θρησκευτική εμπειρία είναι βασικά ίδια σε όλες τις εποχές, μια εμπειρία ενότητας και αισθήματος του ανήκειν, μια αίσθηση ενότητας με κάτι βαθύτερο και μεγαλύτερο από τον εαυτό μας, την οποία μετέφεραν όλοι οι πνευματικοί δάσκαλοι, και η οποία με την νέα ορολογία δεν είναι παρά ένα «κβαντικό άλμα» της συνείδησής μας προς το «Ακασικό πεδίο».
Ταυτόχρονα, όλοι οι ιθαγενείς πολιτισμοί γνωρίζουν και εξασκούν εδώ και χιλιετίες αυτή την εμπειρία μέσω χορού, τυμπανοκρουσίας, ρυθμικής αναπνοής ή προσευχής σε επιβλητικούς τόπους.
Η σημερινή επιστήμη έχει δείξει ότι όσοι προσεύχονται και διαλογίζονται ενεργοποιούν το δεξιό τους ημισφαίριο και, οι πιο επιτυχημένοι από αυτούς, τείνουν να συγχρονίσουν τα δύο ημισφαίριά τους. Όμως, από την άλλη, οι καταστάσεις της βαθιάς προσευχής και του διαλογισμού δεν είναι λειτουργικές στο καθημερινό πλαίσιο, καθώς απαιτούν πολύ αυτοσυγκέντρωση και απομόνωση από τον κόσμο γύρω μας.
Επομένως, το ζητούμενο είναι ο εγκέφαλός μας να μπορέσει να λειτουργήσει με έναν πιο ισορροπημένο τρόπο: οι εγκεφαλικές λειτουργίες που κρύβονται κάτω από την συνειδητή μας εγρήγορση να μπορέσουν να συμπεριληφθούν σε εκείνες του κλασικού αντιληπτικού τρόπου. Όπως δείχνουν οι εργασίες του δρ. Laszlo και άλλων, το να λειτουργήσουμε κατ’ αυτό τον τρόπο είναι κάτι δυνατό και ήδη έχει επιτευχθεί από μερικούς.
Έτσι, μία αληθινά εξελιγμένη συνείδηση θα διέθετε την αντίληψη της βαθιάς προσευχής και του διαλογισμού, αλλά θα λειτουργούσε επίσης στο καθημερινό πλαίσιο. Θα έδειχνε ότι τα δύο ημισφαίρια είναι ισχυρά συντονισμένα μεταξύ τους, ώστε οι πληροφορίες που υποβάλλονται σε επεξεργασία από τον κβαντικό τρόπο πρόσληψης του πιο πνευματικού δεξιού ημισφαιρίου να επικοινωνούν εύκολα με την αισθητήρια πρόσληψη πληροφοριών του αριστερού ημισφαιρίου.
Μια τέτοια εξελιγμένη συνείδηση θα ήταν ευρύτερη και βαθύτερη από την καθημερινή συνείδηση των ανθρώπων και λειτουργικότερη από την συνείδηση όσων προσεύχονται βαθιά και διαλογίζονται. Στο παρελθόν, αυτό το είδος συνείδησης περιοριζόταν στους εξαιρετικά ευαίσθητους και δημιουργικούς. Στο μέλλον θα μπορούσε να διαδοθεί σε ένα ευρύτερο τμήμα του πληθυσμού και η ανθρωπότητα θα μπορούσε πραγματικά να αναπτύξει την συνείδησή της.
Μια επαναστατικά σωτήρια λύση
Αληθεύουν οι υποθέσεις και τα συμπεράσματα του Ervin Laszlo; Αναπτύσσεται άραγε η συνείδησή μας μέσω μίας στιγμιαίας, μη τοπικής ανταλλαγής πληροφοριών με έναν αόρατο ιστό όπου όλα είναι συζευγμένα σε κβαντικό επίπεδο; Και μπορεί αυτό να μας παράσχει μια καινούρια εξήγηση και ορολογία για εκείνο που οι σαμάνοι ονομάζουν θεϊκή μέθη, οι μύστες μυστικιστική εμπειρία, οι θρησκευτικοί ηγέτες Φώτιση;
Είναι άραγε η βαθύτερη κατανόηση που προσφέρουν οι εναλλακτικές καταστάσεις συνείδησης μια λύση και μπορούμε να μάθουμε να τις συνδυάζουμε με την καθημερινή μας συμπεριφορά; Αναμφίβολα, πάντως, πρόκειται για μια θεώρηση που συμβαδίζει με αρκετές επιστημονικές γνώσεις και προωθημένους τομείς έρευνας και που υπόσχεται μια μεγάλη επανάσταση ως προς τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και σχετιζόμαστε μαζί του.
Οι συνέπειες της θεωρίας της κβαντικής συνείδησης επηρεάζουν όχι μόνο με την θέαση και την εμπειρία που μπορεί να έχει ο καθένας μας για τον κόσμο αλλά επίσης και με την συμπεριφορά και την ευημερία μας μέσα σε αυτόν. Η κβαντική συνείδηση είναι μια συνείδηση άμεση, που αισθάνεται συνδεδεμένη με τον κόσμο, μέρος της ολότητας και όχι αποχωρισμένη από αυτήν. Είναι μια συνείδηση που εμπνέει την συμπάθεια των ανθρώπων και της φύσης και που μας οδηγεί στο ν’ αντιληφθούμε ότι, όντας ένα με τους άλλους και με την φύση, ό,τι κάνουμε σε αυτά το κάνουμε και σε εμάς τους ίδιους.
Μπορεί να μας ενθαρρύνει να ενωθούμε μεταξύ μας και να αντιμετωπίσουμε τα κοινά μας προβλήματα, να μας καταστήσει άτομα με μεγαλύτερη κατανόηση και πιο συνεργάσιμους ως πολίτες. Και έτσι, τελικά, η κβαντική συνείδηση μπορεί να είναι όχι μόνο το επόμενο βήμα στην εξέλιξή μας αλλά και η συλλογική μας σωτηρία.
@ Δημήτρης Αργασταράς
«Εάν οι απόψεις μου είναι αποτέλεσμα χημικών διεργασιών που πραγματοποιούνται στον εγκέφαλό μου, τότε καθορίζονται από τους νόμους της χημείας και όχι της λογικής» J. B. Haldane
«Η νόηση είναι μία πραγματικότητα του εγκεφάλου αλλά μόνο εφόσον ο εγκέφαλος νοείται ως η κβαντική πραγματικότητα που βρίσκεται πίσω από τα πνευματικά γεγονότα της συνείδησης» Michael Lockwood
«Όλα όσα έχεις δει, το κάθε λουλούδι, το κάθε πουλί, ο κάθε βράχος, θα χαθούν και θα γίνουν σκόνη, όμως το ότι τα είδες δεν θα χαθεί» παλιό καμπαλιστικό απόφθεγμα
Η Κβαντική Συνείδηση, ως απάντηση στην κρίση του πολιτισμού
Tα τελευταία χρόνια κερδίζουν έδαφος οι θεωρήσεις που θέλουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο να λειτουργεί με έναν πιο ολοκληρωμένο και αποκεντρωμένο τρόπο χειρισμού δεδομένων και ανάκτησης πληροφοριών, όπως θα έκανε ένας κβαντικός υπολογιστής. Έχουμε άραγε έναν «κβαντικό υπολογιστή» για εγκέφαλο και τί θα σήμαινε αυτό; Μήπως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο στάδιο εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι μία νέα συνείδηση αγωνίζεται τώρα για να γεννηθεί.
Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε κυρίως με τις ιδέες του δρ. Erwin Laszlo, ενός από τους κορυφαίους επιστήμονες και στοχαστές του καιρού μας, σύμφωνα με τον οποίο ο εγκέφαλός μας δεν είναι ένα κλασσικό βιοχημικό σύστημα, αλλά ένα μακροσκοπικό κβαντικό σύστημα, και άρα μπορεί να συλλάβει και να επεξεργαστεί πληροφορίες πέρα από τις αισθητηριακές προσλαμβάνουσες και την απτή, αιτιοκρατική λογική.
Ο δρ. Laszlo υποστηρίζει ότι ο κβαντικός μας εγκέφαλος συνδέεται άμεσα, μη τοπικά, με ένα ευρύτερο φυσικό πεδίο πληροφοριών και ότι η συνειδητοποίηση και η αξιοποίηση της κβαντικής μας συνείδησης μπορεί να είναι ένα επόμενο στάδιο στην εξέλιξή μας, μία εξέλιξη που θα είναι η σωτηρία μας ως είδος και που θα μας βγάλει από την σημερινή επώδυνη κρίση.
Κβαντική νευρολογία
Καθώς η κλασική νευρολογία έχει έρθει σε ένα αδιέξοδο αντιμέτωπη με την πολυπλοκότητα του εγκεφάλου, νέες θεωρίες προτείνουν ότι είναι απαραίτητο να αλλάξει η εστίαση της μελέτη μας από το επίπεδο των νευρώνων και των συνάψεών τους στο πιο θεμελιώδες επίπεδο της μοριακής τους λειτουργίας, εκεί όπου εφαρμόζονται οι νόμοι της κβαντικής μηχανικής.
Η υπόθεση της κβαντικής συνείδησης, που έχει προταθεί από επιστήμονες όπως ο Roger Penrose και ερευνάται σήμερα από την ομάδα του Δημήτρη Νανόπουλου, υποστηρίζει ότι τα κβαντικά φαινόμενα έχουν ορισμένες αξιοπρόσεκτες λειτουργικές ιδιότητες, όπως η απροσδιοριστία, η μη-τοπικότητα, ο κβαντικός συσχετισμός και η υπέρθεση καταστάσεων, οι οποίες μπορεί να παίξουν σημαντικό ρόλο στην εξήγηση της δημιουργίας της ανθρώπινης συνείδησης.
*Η αρχή της απροσδιοριστίας και το στοιχείο της *τυχαιότητας της κβαντικής θεωρίας έχουν εισαχθεί στην συζήτηση για την συνείδηση ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα για την εξήγηση της ελεύθερης βούλησης, που είναι προβληματική σε έναν καθαρά αιτιοκρατικό κόσμο. Ανάλογο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η υπέρθεση καταστάσεων όπου ένα άτομο μπορεί να βρίσκεται σε μία συνδυασμένη κατάσταση, δηλαδή να μην είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο αλλά κάτι ενδιάμεσο, μέχρι την κατάρρευση της κυματοσυνάρτησής του.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, μία τέτοια υπέρθεση μπορεί να εμφανίζεται και να διατηρείται για σύντομο χρονικό διάστημα, επιτρέποντας να εμφανιστούν προσυνειδητές διαδικασίες στον εγκέφαλο. Ενώ η στιγμιαία ενεργοποίηση διαφορετικών μερών του εγκεφάλου για να δώσουν την συνολική εικόνα ενός ερεθίσματος μπορεί να εξηγηθεί μέσω του κβαντικού συσχετισμού όπου δύο άτομα μπορεί να είναι συσχετισμένα, έτσι ώστε μια αλλαγή στην κατάσταση του ενός να προκαλεί μία αντίστοιχη μεταβολή στην κατάσταση του άλλου.
Οι εργασίες των Penrose και Hameroff είναι αρκετά πιο συγκεκριμένες, εντοπίζοντας στους μικροσωληνίσκους, που βρίσκονται μέσα στους νευρώνες, την δυνατότητα δημιουργίας κβαντικών κυμάτων, τα οποία και μεταφέρουν τις πληροφορίες. Υποστηρίζουν λοιπόν ότι η συνείδηση είναι αποτέλεσμα κβαντικών γεγονότων στους μικροσωληνίσκους πρωτοπλάσματος μέσα στους εγκεφαλικούς νευρώνες. Και ο καθηγητής Νανόπουλος, στην ίδια γραμμή, σημειώνει χαρακτηριστικά «οι μικροσωληνίσκοι είναι ιδανικά κβαντικά συστήματα και κανείς δεν θα πίστευε ότι πέρασαν δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης για να δημιουργηθούν στους νευρώνες χωρίς να χρειάζεται η κβαντική τους λειτουργία».
Σύνδεση με τον Κόσμο
Βασισμένος και σε αυτές τις πρόσφατες επιστημονικές έρευνες, ο Erwin Laszlo διερωτάται περαιτέρω για τις νέες δυνατότητες και τις τεράστιες πρακτικές συνέπειες που προκύπτουν από μία ενδεχόμενη κβαντική λειτουργία της ανθρώπινης νόησης. Τί θα σήμαινε πραγματικά το να έχουμε έναν «κβαντικό υπολογιστή» για εγκέφαλο; Θα περιοριζόμασταν ακόμη μόνο στις πληροφορίες που μεταβιβάζονται από τις σωματικές μας αισθήσεις ή θα ήμασταν πλέον σε θέση να δεχθούμε μία βαθύτερη, μη-τοπική σύνδεση ανάμεσα σε εμάς και τον κόσμο;
Σύμφωνα με τον δρ. Laszlo: «Μερικά από τα πράγματα που εμφανίζονται στην συνείδησή μας μεταφέρουν πληροφορίες για τον κόσμο παρόλο που αυτές δεν βασίζονται σε αισθητηριακά δεδομένα. Ευτυχώς, αυτό μπορεί να μην αποτελεί πλέον έναν γρίφο. Με τις κβαντικές λειτουργίες του, ο εγκέφαλός μας μπορεί να λάβει πληροφορίες όχι μόνο από τις αισθήσεις μας αλλά άμεσα από τον ευρύτερο κόσμο με τον οποίο είμαστε μη τοπικά συνδεδεμένοι. Οι οξυδερκείς άνθρωποι καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας, είτε σαμάνοι, είτε πνευματικοί άνθρωποι, είτε επιστήμονες και ποιητές, έχουν χρησιμοποιήσει εκτενώς αυτή την ικανότητα που είναι έμφυτη σε όλους μας».
Με αυτό το σκεπτικό, δεν έχουμε διαθέσιμο μόνο έναν τρόπο αντίληψης του κόσμου αλλά δύο. Έχουμε αυτό που αποκαλείται κλασσικός «αντιληπτικό-γνωστικό-συμβολικός» τρόπος, που βασίζεται στις πληροφορίες που μεταβιβάζονται από τις σωματικές μας αισθήσεις, και επίσης διαθέτουμε τον ‘‘άμεσο-διαισθητικό-μη τοπικό’’ τρόπο, από την κβαντική δεκτικότητα των μικροδομών του εγκεφάλου μας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, δηλαδή, εκμεταλλευόμενος τις κβαντικές του ιδιότητες, μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας ευρυζωνικός δέκτης που λαμβάνει πληροφορίες εξίσου από τις αισθήσεις μας και από τον ευρύτερο κόσμο, με τις τελευταίες να είναι εξ’ ορισμού υπεραισθησιακές.
Έτσι, ο χώρος αποθήκευσης όλων των πληροφοριών που είναι διαθέσιμες στον άνθρωπο δεν είναι απαραίτητα μέσα στον εγκέφαλό μας. Οι νευρώνες του εγκεφάλου μας δεν είναι μόνο συνδεδεμένοι μεταξύ τους, αλλά είναι επίσης συνδεδεμένοι και με τον κόσμο πέρα από τον εγκέφαλό μας, αντλώντας και από εκεί πληροφορίες.
Άλλωστε η ιδέα αυτή δεν είναι κάτι καινούριο αλλά γνωστή από την αρχαιότητα και επανέρχεται πάντα κατά περιόδους, είτε ονομάζεται πλατωνικός χώρος των Ιδεών, είτε συλλογικό ασυνείδητο και πεδίο των αρχετύπων. Ο Ervin Laszlo μιλάει για ένα απέραντο πεδίο πληροφοριών, ένα κοσμικό, εκτεταμένο, «φυσικό διαδίκτυο» και το αποκαλεί «Ακασικό πεδίο» σε αναγνώριση της επιτυχούς διορατικότητας των ινδικών πηγών που αναφέρουν τον όρο Akasha, ως το θεμελιώδες στοιχείο που συνέχει όλο τον κόσμο.
Το επόμενο εξελικτικό βήμα
Όμως, αν διαθέτουμε όντως μια κβαντική συνείδηση, γιατί δεν έχουμε όλοι πρόσβαση στις δυνατότητες που αυτή μας προσφέρει; Στον σημερινό κόσμο, κατά γενική ομολογία, οι άνθρωποι αποτυγχάνουν να χρησιμοποιήσουν μία διευρυμένη σύνδεση με έναν κόσμο βαθύτερο, πιο διαισθητικό και πιο πλούσιο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Και υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε;
Σύμφωνα με τον δρ. Laszlo η απάντηση είναι απλή: επειδή στην ζωή μας μαθαίνουμε να καταστέλλουμε τα συναισθήματα, τις ιδέες και τις διαισθήσεις που έρχονται αυθόρμητα σε εμάς. Δεν τους επιτρέπουμε να φτάσουν στην συνείδησή μας. Μαθαίνουμε να είμαστε επικεντρωμένοι σε άλλα πράγματα. Αντίθετα, τα παιδιά δεν τις καταστέλλουν προτού τους διδαχθεί ότι είναι απλώς φαντασίες, και γι’ αυτό συχνά πέφτουν πάνω σε ιστορίες και ιδέες που είναι αληθινά σημαντικές.
Καλλιτέχνες, πνευματικοί δάσκαλοι και καινοτόμοι άνθρωποι παραμένουν ανοιχτοί σε αυτές τις «αυθόρμητες ανησυχίες» σ’ όλη τους την ζωή, γι’ αυτό και διαθέτουν μια βαθιά πηγή ιδεών και δημιουργικότητας, γι’ αυτό και πετυχαίνουν να εμπλουτίζουν την πολιτισμική μας ζωή με καινούρια ομορφιά και νοήματα.
Αυτό που πετυχαίνουμε ενεργοποιώντας τις κβαντικές λειτουργίες της συνείδησής μας μπορεί να γίνει πιο κατανοητό σε σχέση με τις λειτουργίες των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου μας. Είναι σαν να έχουμε δύο εγκεφάλους. Έχουμε έναν αυθόρμητο, ερυζωνικό δέκτη, που παίρνει μια ποικιλία σημάτων αλλά δεν μπορεί να τα ταξινομήσει και να τα εκφράσει σε συνηθισμένη, ορθολογική γλώσσα, αυτό είναι το πιο καλλιτεχνικό, δεξιό μας ημισφαίριο. Και έχουμε έναν πολύ εστιασμένο, γραμμικά λογικό, βασισμένο στην γλώσσα και στην λογική, δέκτη περιορισμένης ζώνης, το αριστερό μας ημισφαίριο.
Αν είχαμε μόνο το δεξιό ή αν το αφήναμε να εξουσιάσει πλήρως την συνείδησή μας, θα ζούσαμε σε ένα μαγικό-θρησκευτικό κόσμο, έναν κόσμο ζωντανό και πλήρη νοήματος, αλλά θα χάναμε το λογικό μας κομμάτι. Με τον εγκέφαλό μας εξουσιασμένο από το αριστερό ημισφαίριο ζούμε στον καθημερινό κόσμο των υλικών πραγμάτων και δυνάμεων, επικοινωνούμε με ακρίβεια, αλλά χάνουμε την βαθύτερη σύνδεσή μας με το νόημα του κόσμου, και οι συμπεριφορές και τα μονόπλευρα ενδιαφέροντά μας διαμορφώνουν την στρέβλωση και τον περιορισμό της ύπαρξής μας.
Aπό την σκοπιά την κβαντικής συνείδησης, μπορούμε να βρεθούμε σε μία καλύτερη κατάσταση από αυτές τις δύο ακραίες περιπτώσεις. Μπορούμε να είμαστε ενεργοί στην καθημερινή ζωή και ταυτόχρονα συνδεδεμένοι με τον πιο διαισθητικό και εμπνευσμένο κόσμο. Καταρχήν, ο τρόπος για να ενισχυθεί «η σύνδεσή μας με τον κόσμο» είναι να καλλιεργηθούν οι διαφορετικές καταστάσεις συνείδησης, ο διαλογισμός, η προσευχή, ή απλά η χαλάρωση, που επιτρέπουν στο μυαλό μας να ‘‘αδειάσει’’ από τα άχρηστα και τις αυθόρμητες σκέψεις και ιδέες μας να ρεύσουν ελεύθερα μέσα μας.
Αυτό θα επιτρέψει στο δεξιό μας ημισφαίριο να γίνει πιο δυνατό, και σύντομα θα αντιληφθούμε ότι ο χρόνος που επενδύουμε σε αυτή την κατάσταση αλλάζει τον τρόπο που αισθανόμαστε και ενεργούμε, το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο.
Στην πραγματικότητα, λέει ο δρ. Laszlo, η υπόθεση της κβαντικής συνείδησης μπορεί να μας παρέχει μία εξήγηση και μία νέα, μεγαλύτερη κατοχύρωση στην ζωή μας των πνευματικών/θρησκευτικών εμπειριών. Η πνευματική/θρησκευτική εμπειρία είναι βασικά ίδια σε όλες τις εποχές, μια εμπειρία ενότητας και αισθήματος του ανήκειν, μια αίσθηση ενότητας με κάτι βαθύτερο και μεγαλύτερο από τον εαυτό μας, την οποία μετέφεραν όλοι οι πνευματικοί δάσκαλοι, και η οποία με την νέα ορολογία δεν είναι παρά ένα «κβαντικό άλμα» της συνείδησής μας προς το «Ακασικό πεδίο».
Ταυτόχρονα, όλοι οι ιθαγενείς πολιτισμοί γνωρίζουν και εξασκούν εδώ και χιλιετίες αυτή την εμπειρία μέσω χορού, τυμπανοκρουσίας, ρυθμικής αναπνοής ή προσευχής σε επιβλητικούς τόπους.
Η σημερινή επιστήμη έχει δείξει ότι όσοι προσεύχονται και διαλογίζονται ενεργοποιούν το δεξιό τους ημισφαίριο και, οι πιο επιτυχημένοι από αυτούς, τείνουν να συγχρονίσουν τα δύο ημισφαίριά τους. Όμως, από την άλλη, οι καταστάσεις της βαθιάς προσευχής και του διαλογισμού δεν είναι λειτουργικές στο καθημερινό πλαίσιο, καθώς απαιτούν πολύ αυτοσυγκέντρωση και απομόνωση από τον κόσμο γύρω μας.
Επομένως, το ζητούμενο είναι ο εγκέφαλός μας να μπορέσει να λειτουργήσει με έναν πιο ισορροπημένο τρόπο: οι εγκεφαλικές λειτουργίες που κρύβονται κάτω από την συνειδητή μας εγρήγορση να μπορέσουν να συμπεριληφθούν σε εκείνες του κλασικού αντιληπτικού τρόπου. Όπως δείχνουν οι εργασίες του δρ. Laszlo και άλλων, το να λειτουργήσουμε κατ’ αυτό τον τρόπο είναι κάτι δυνατό και ήδη έχει επιτευχθεί από μερικούς.
Έτσι, μία αληθινά εξελιγμένη συνείδηση θα διέθετε την αντίληψη της βαθιάς προσευχής και του διαλογισμού, αλλά θα λειτουργούσε επίσης στο καθημερινό πλαίσιο. Θα έδειχνε ότι τα δύο ημισφαίρια είναι ισχυρά συντονισμένα μεταξύ τους, ώστε οι πληροφορίες που υποβάλλονται σε επεξεργασία από τον κβαντικό τρόπο πρόσληψης του πιο πνευματικού δεξιού ημισφαιρίου να επικοινωνούν εύκολα με την αισθητήρια πρόσληψη πληροφοριών του αριστερού ημισφαιρίου.
Μια τέτοια εξελιγμένη συνείδηση θα ήταν ευρύτερη και βαθύτερη από την καθημερινή συνείδηση των ανθρώπων και λειτουργικότερη από την συνείδηση όσων προσεύχονται βαθιά και διαλογίζονται. Στο παρελθόν, αυτό το είδος συνείδησης περιοριζόταν στους εξαιρετικά ευαίσθητους και δημιουργικούς. Στο μέλλον θα μπορούσε να διαδοθεί σε ένα ευρύτερο τμήμα του πληθυσμού και η ανθρωπότητα θα μπορούσε πραγματικά να αναπτύξει την συνείδησή της.
Μια επαναστατικά σωτήρια λύση
Αληθεύουν οι υποθέσεις και τα συμπεράσματα του Ervin Laszlo; Αναπτύσσεται άραγε η συνείδησή μας μέσω μίας στιγμιαίας, μη τοπικής ανταλλαγής πληροφοριών με έναν αόρατο ιστό όπου όλα είναι συζευγμένα σε κβαντικό επίπεδο; Και μπορεί αυτό να μας παράσχει μια καινούρια εξήγηση και ορολογία για εκείνο που οι σαμάνοι ονομάζουν θεϊκή μέθη, οι μύστες μυστικιστική εμπειρία, οι θρησκευτικοί ηγέτες Φώτιση;
Είναι άραγε η βαθύτερη κατανόηση που προσφέρουν οι εναλλακτικές καταστάσεις συνείδησης μια λύση και μπορούμε να μάθουμε να τις συνδυάζουμε με την καθημερινή μας συμπεριφορά; Αναμφίβολα, πάντως, πρόκειται για μια θεώρηση που συμβαδίζει με αρκετές επιστημονικές γνώσεις και προωθημένους τομείς έρευνας και που υπόσχεται μια μεγάλη επανάσταση ως προς τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και σχετιζόμαστε μαζί του.
Οι συνέπειες της θεωρίας της κβαντικής συνείδησης επηρεάζουν όχι μόνο με την θέαση και την εμπειρία που μπορεί να έχει ο καθένας μας για τον κόσμο αλλά επίσης και με την συμπεριφορά και την ευημερία μας μέσα σε αυτόν. Η κβαντική συνείδηση είναι μια συνείδηση άμεση, που αισθάνεται συνδεδεμένη με τον κόσμο, μέρος της ολότητας και όχι αποχωρισμένη από αυτήν. Είναι μια συνείδηση που εμπνέει την συμπάθεια των ανθρώπων και της φύσης και που μας οδηγεί στο ν’ αντιληφθούμε ότι, όντας ένα με τους άλλους και με την φύση, ό,τι κάνουμε σε αυτά το κάνουμε και σε εμάς τους ίδιους.
Μπορεί να μας ενθαρρύνει να ενωθούμε μεταξύ μας και να αντιμετωπίσουμε τα κοινά μας προβλήματα, να μας καταστήσει άτομα με μεγαλύτερη κατανόηση και πιο συνεργάσιμους ως πολίτες. Και έτσι, τελικά, η κβαντική συνείδηση μπορεί να είναι όχι μόνο το επόμενο βήμα στην εξέλιξή μας αλλά και η συλλογική μας σωτηρία.
@ Δημήτρης Αργασταράς
