"ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΜΕ ΙΕΡΟΓΛΥΦΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΒΡΥΣΙΝΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ"

Μοναδική σφραγίδα βρέθηκε στην Κρήτη μαζί με
εκατοντάδες σημαντικά ευρήματα μεγάλου
ενδιαφέροντος νότια του Ρεθύμνου

Η αρχαιότερη γραφή των Μινωιτών βρέθηκε στο Ιερό Κορυφής του όρους Βρύσινας Ρεθύμνου. Είναι αποτυπωμένη πάνω σε λίθινη τετράπλευρη σφραγίδα από βαθυκόκκινο ίασπι. Η σφραγίδα φέρει εγχάρακτα σημεία μινωικής ιερογλυφικής γραφής και στις τέσσερις πλευρές της. Το εύρημα είναι πολύ σημαντικό.

Περισσότερα από 800 ανθρωπόμορφα ειδώλια, γυναικεία και ανδρικά, ομοιώματα μελών του ανθρώπινου σώματος, αρκετά σε μορφή ζώου, αγγεία, τμήματα πήλινων πλακιδίων με επίθετα ειδώλια πτηνών και διπλών κεράτων, πλήθος πήλινα σφαιρίδια. Ολα αυτά και πολλά ακόμη σε ένα μινωικό «ιερό κορυφής» σε υψόμετρο 858 μέτρων στο όρος Βρύσινα της Κρήτης, στα νότια του Ρεθύμνου. Και το εξαιρετικό εύρημα της φετινής ανασκαφικής περιόδου: Μία τετράπλευρη σφραγίδα από βαθυκόκκινο ίασπη, με χαραγμένα σημεία της μινωικής ιερογλυφικής γραφής και στις τέσσερις επιφάνειές της, που την αναδεικνύει ως τη μοναδική ως τώρα παρουσία της αρχαιότερης γραφής των Μινωιτών στη δυτική Κρήτη.

Το εύρημα αποτελεί τη μοναδική έως τώρα απόδειξη της παρουσίας της αρχαιότερης γραφής των μινωιτών στη δυτική Κρήτη, καθώς πρόκειται για μία λίθινη τετράπλευρη σφραγίδα από βαθυκόκκινο ίασπη, η οποία φέρει εγχάρακτα σημεία της μινωικής ιερογλυφικής γραφής και στις τέσσερις επιφάνειές της.

«Αγιο Πνεύμα» ονομάζεται σήμερα η κορυφή, από την ομώνυμη εκκλησία που κτίσθηκε στο σημείο αυτό, πάνω από το ιερό των Μινωιτών, όπως θεωρούν πλέον οι αρχαιολόγοι. Γύρω από αυτή την εκκλησία, στα τρία άνδηρα που σχηματίζονται στο χώρο διεξάγεται η ανασκαφή, η οποία έφερε στο φως τα πολυάριθμα ευρήματα που χρονολογούνται σε όλη την Παλαιοανακτορική περίοδο (περίπου 1900-1700 π. Χ) και τουλάχιστον ως την αρχή των Νεοανακτορικών χρόνων (περίπου 1700-1500 π. Χ.).

Τα περισσότερα ευρήματα εντοπίσθηκαν στο μεσαίο άνδηρο, όπου τα χώματα ήταν αδιατάρακτα, ενώ σημαντικός αριθμός τους βρισκόταν ακόμη και στις κάθετες σχισμές και τις κοιλότητες του βράχου, εκεί όπου προφανώς τα εναπόθεταν οι Mινωίτες προσκυνητές που ανέβαιναν στο ιερό αυτό με τα αναθήματά τους προς τη θεότητα.

Ο Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας ανέλαβε να μελετήσει και να δημοσιεύσει τα ευρήματα από το Ιερό κορυφής του Βρύσινα με την επίβλεψη της αναπληρώτριας καθηγήτριας Ίρις Τζαχίλη. Τα ιερά κορυφής είναι τυπικό χαρακτηριστικό του μινωικού πολιτισμού: πρόκειται για θέσεις σε κάποιο υψόμετρο, όχι μακριά από οικισμούς, όπου, σε μικρή έκταση μερικών μόνο τετραγωνικών μέτρων, εκατοντάδες ειδωλίων, ανθρώπων ή ζώων, μαζί με σπασμένα αγγεία βρίσκονται καταχωμένα ανάμεσα σε σχισμές βράχων ή σε εδαφικές κοιλότητες, μαζί με θραύσματα κεραμεικής. Λόγω αυτών των υψηλών συγκεντρώσεων ειδωλίων, οι θέσεις αυτές χαρακτηρίζονται ως τόποι λατρείας. Έως τώρα σχεδόν κανένα από τα ιερά κορυφής δεν έχει πλήρως δημοσιευτεί. Ένας πρώτος λοιπόν στόχος των εργασιών που διεξάγονται σήμερα είναι η πλήρης δημοσίευση του αρχαιολογικού υλικού του Ιερού κορυφής του Βρύσινα.

Οι φοιτητές του Τμήματος έχουν την ευκαιρία, καταγράφοντας το εξαιρετικά πολυάριθμο υλικό, να εξοικειωθούν με τη διαχείριση και τη μελέτη των αρχαιολογικών ευρημάτων. Παράλληλα διενεργούνται επιτόπιες επισκέψεις στο Ιερό και η αρχαιολογική μελέτη συμπληρώνεται με στοιχεία αρχαιολογία του τοπίου.

Ταυράκι που απόθεσε κάποιος Μινωίτης στο Ιερό

Μετάλλινοι λατρευτές (ανθρωπόμορφα ειδώλια), χάλκινοι μικρογραφικοί πελέκεις, χάλκινα ομοιώματα εγχειριδίων, καθώς και λίθινα σκεύη, μεταξύ των οποίων το ένα είναι πιθανότατα αιγυπτιακό, δύο τράπεζες προσφορών από στεατίτη και δύο μικρές λοπάδες (μαγειρικά σκεύη με μεγάλο άνοιγμα) είχαν έρθει άλλωστε στο φως και κατά το 2010. Εύλογα λοιπόν οι ανασκαφείς της ΚΕ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων υπό την ευθύνη της αρχαιολόγου κυρίας Ελένης Παπαδοπούλου και του Πανεπιστημίου Κρήτης με την ευθύνη της καθηγήτριας κυρίας Ιριδας Τζαχίλη θεωρούν πλέον ότι ο Βρύσινας είναι το σημαντικότερο ιερό κορυφής για τη δυτική Κρήτη. Με σαφείς αναλογίες μάλιστα, ως προς το τελετουργικό πλαίσιο, τη μορφή της λατρείας αλλά και τον τρόπο άσκησής της με τα ανακτορικά ιερά κορυφής - Γιούχτα, Κόφινα, Πετσοφά και Τραόσταλο - της Κεντρικής και της Ανατολικής Κρήτης. 

ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΣΤΟ ΙΕΡΟ  ΤΗΣ ΚΟΡΥΦΗΣ ΤΟΥ ΒΡΥΣΙΝΑ

Κεραμική από το Ιερό Κορυφής του Βρύσινα. Ένα Σύνθετο Τεχνοσύστημα Παραγωγής και Χρήσης την 2η χιλιετία π.Χ.

 

Βρύσινα, λήψη από πολωτικό μικροσκόπιο

Η μελέτη προσεγγίζει τεχνολογικά τη μεσομινωική κεραμική που καταναλώθηκε στο ιερό κορυφής του Βρύσινα Ρεθύμνου. Μέσω της ανάλυσης γίνεται προσπάθεια να κατανοηθούν πλευρές της λειτουργίας του ίδιου του ιερού. Προσδιορίζεται η προέλευση των πρώτων υλών που οι κεραμείς χρησιμοποίησαν για να παράξουν τα κεραμικά τους. Γίνονται έτσι εκτιμήσεις σχετικές με την προέλευση των ομάδων που συμμετείχαν στα δρώμενα στο ιερό. Οι μετέχοντες γίνονται αντιληπτοί ως καταναλωτές κεραμικών παραδόσεων. Η ανάλυση ανέδειξε τον υψηλό αριθμό των διαφορετικών κοινωνικο-πολιτισμικών ομάδων. Η έρευνα, επομένως, συμβάλλει στην κατανόηση πτυχών του φαινομένου των ιερών κορυφής στην Κρήτη, η μελέτη των οποίων έως τώρα εξαντλούνταν σχεδόν αποκλειστικά σε θεωρητικές προσεγγίσεις. 

Ταυτόχρονα, η έρευνα αποτελεί σημαντικό πρακτικό βοήθημα για τον φοιτητή και τον αρχαιολόγο που θέλει να εξοικειωθεί με τον τρόπο συστηματικής καταγραφής των τεχνολογικών χαρακτηριστικών της κεραμικής στο πεδίο. Συμπεριλαμβάνεται εκτεταμένο Γλωσσάρι Ειδικών Όρων, χρήσιμο για όσους ενδιαφέρονται να ενημερωθούν για ζητήματα σχετικά με την τεχνολογία παραγωγής της κεραμικής και τη γεωλογία. 

Η έρευνα συνδυάζει τη συστηματική μακροσκοπική καταγραφή της κεραμικής στη βάση των τεχνολογικών χαρακτηριστικών της και την αρχαιομετρική ανάλυση. Η εργαστηριακή ανάλυση περιλαμβάνει την παρατήρηση λεπτών τομών των κεραμικών σε πολωτικό μικροσκόπιο, τον χημικό προσδιορισμό τους με τη μέθοδο της φασματοσκοπίας ακτίνων –Χ φθορισμού διασκορπιζόμενης ενέργειας (EDS-XRF) και τον ορυκτολογικό προσδιορισμό τους με τη μέθοδο της περιθλασιμετρίας ακτίνων –Χ (XRD). 

Προσδιορίστηκαν πέντε βασικές παραδόσεις παραγωγής κεραμικής. Τα διακοσμημένα αγγεία παρήχθησαν σχεδόν εξ ολοκλήρου από μία κεραμική παράδοση. Στο πλαίσιο της ίδιας παράδοσης κατασκευάστηκαν επιπλέον και αβαφή κωνικά κύπελλα. Με τις υπόλοιπες τέσσερις παραδόσεις παρήχθη σχεδόν αποκλειστικά αβαφής κεραμική. Τρεις από αυτές χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή κεραμικών τόσο κατά την πρώτη φάση του ιερού (ΜΜ Ιβ-ΙΙ) όσο και κατά τη δεύτερη φάση (ΜΜ ΙΙΙ). 

Η έρευνα αναδεικνύει, μέσω του υψηλού αριθμού των κεραμικών παραδόσεων που καταναλώθηκαν στον Βρύσινα για παρόμοιους τύπους αγγείων, σημαντικό αριθμό ομάδων με διαφορετική κοινωνικο-πολιτισμική προέλευση και ταυτότητα. Η συνύπαρξη των διαφορετικών ομάδων στον χώρο του ιερού αντανακλά τη συνειδητοποίηση της κοινής ταυτότητάς τους σε επίπεδο περιοχής. Η συνειδητοποίηση αυτή εκφράζεται και με τη χρήση ενός συνόλου διακοσμημένων κεραμικών που παράγονται αποκλειστικά από μια κεραμική παράδοση. Μελέτες τεχνολογίας κεραμικής από οικισμούς της περιόδου στο υπόλοιπο νησί ανιχνεύουν ένα περισσότερο απλό σύστημα κατανάλωσης. Συνήθως στους οικισμούς προσδιορίζεται μια βασική κεραμική παράδοση για την παραγωγή της συντριπτικής πλειονότητας των αγγείων που χρησιμοποιούνται. Η διαφορά που καταγράφεται ανάμεσα στο σύστημα κατανάλωσης του ιερού (υψηλός αριθμός κεραμικών παραδόσεων) και στο αντίστοιχο των οικισμών (περιορισμένος αριθμός κεραμικών παραδόσεων) σχετίζεται άμεσα με τη λειτουργία του ιερού στον Βρύσινα. 

Η εμφάνιση δύο νέων κεραμικών παραδόσεων κατά τη ΜΜ ΙΙΙ - περίοδος που συμπίπτει χρονικά με την παύση του γειτονικού ιερού κορυφής των Ατσιπάδων νότια του Βρύσινα - υποδηλώνει απορρόφηση νέων πληθυσμιακών ομάδων και γενικότερες μεταβολές στον κοινωνικο-πολιτισμικό χάρτη της ευρύτερης περιοχής του Ρεθύμνου. 

Οι πρώτες ύλες σχετίζονται με ιζήματα που αποτέθηκαν γύρω από το ιερό. Ενισχύεται, επομένως, η έως τώρα επικρατούσα άποψη ότι τα ιερά κορυφής προορίζονταν για να καλύψουν τις ανάγκες του τοπικού ως επί το πλείστον πληθυσμού. Φαίνεται, ωστόσο, ότι προϊόντα συγκεκριμένης κεραμικής παράδοσης διακοσμημένα με τον πολύχρωμο ρυθμό διακινούνται και νότια του Βρύσινα, στην περιοχή του Αγίου Βασιλείου και το εκεί τοπικό ιερό των Ατσιπάδων. Η διακίνηση επιτρέπει τον υποθετικό προσδιορισμό μιας επικράτειας που μεταξύ άλλων θα μπορούσε να περιλαμβάνει τις περιοχές γύρω από τα δύο ιερά κορυφής. 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία 

-Dietler M., ‘Driven by Drink: The Role of Drinking in the Political Economy and the Case of Early Iron Age France’, Journal of Anthropological Archaeology 9 (1990), 352-406 
-Haggis D.C., ‘Staple Finance, Peak Sanctuaries, and Economic Complexity in Late Prepalatial Crete’. In Chaniotis A. (ed.), From Minoan Farmers to Roman Traders: Sidelights on the Economy of Ancient Crete. F. Steiner. Stuttgart, 1999, 53-85 
-Hein A., Day P.M., Quinn P.S. and Kilikoglou V., ‘The Geochemical Diversity of Neogene Clay Deposits in Crete and its Implications for Provenance Studies of Minoan Pottery’, Archaeometry 46, 3 (2004), 357-384 
-Κορδατζάκη Γεωργία, Εισαγωγή Τεχνολογικών Χαρακτηριστικών στη Μακροσκοπική Εξέταση και η Μεθοδολογία Ανάλυσης Κεραμικού Υλικού. Πεδίο εφαρμογής: Ιερό του Βρύσινα. Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ρέθυμνο, 2002 
-Ντρίνια Χ., Κλαστική Ιζηματογένεση στο Ανώτερο Καινοζωικό της Δυτικής Κρήτης – Η Λεκάνη των Αποστόλων (Ρέθυμνο). Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα, 1996 
-Tzachili I., ‘Quantitative Analysis of the Pottery from the Peak Sanctuary at Vrysinas, Rethymnon’. Ιn Foster K. P. and Laffineur R. (eds.), METRON. Measuring the Aegean Bronze Age. Proceedings of the 9th International Aegean Conference, New Haven, Yale University, 18-21 April 2002. AEGAEUM 24 (2003), 327-331 

Σχετικά, υπό έκδοση 
-Κορδατζάκη Γεωργία, “Supplying the peak sanctuary at Vrysinas with Pottery. A plethora of fabric-families as fingerprint of cultural complexity”. Πεπραγμένα του 5ου Συμποσίου της Ελληνικής Αρχαιομετρικής Εταιρείας, Αθήνα 8-10 Οκτωβρίου2008 
-Κορδατζάκη Γεωργία, «Επιφανειακή Έρευνα στα Ορεινά του Ρεθύμνου: Ενδεικτική Ανάλυση Κεραμικής από τον Βρύσινα» (“Surveying on the Mountainous Area around Rethymnon: Analysis of the Vrysinas Survey Ceramic Material - First Results”.Πεπραγμένα της Α΄ Παγκρήτιας Επιστημονικής Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο στην Κρήτη, Ρέθυμνο 28-30 Νοεμβρίου 2008 

Πηγή: 

ellinondiktyo