Καταγόταν από τους επιφανέστερους οίκους των Αθηνών. Η οικογένειά του έχει ρίζες στο γένος του βασιλιά Κόδρου και του νομοθέτη Σόλωνα και ως την τελευταία στιγμή παρέμεινε αριστοκρατική και αντιδημοκρατική.
Στο σπίτι του πραγματοποιούνταν συναντήσεις για την ανατροπή της δημοκρατίας όπου μετείχαν ο Κριτίας (θείος της μητέρας του και αρχηγός των Τριάντα) και ο Χαρμίδης (αδελφός της μητέρας του). Ο ίδιος συμμεριζόταν ανεπιφύλαχτα τα φρονήματα και τις επιδιώξεις εκείνων και υπηρέτησε νέος την τυραννία, όπως και ο συνομήλικος του Ξενοφών, παρότι αργότερα καταδίκασε τη συμπεριφορά τους και σε προχωρημένη ηλικία, έγραψε στην περίφημη 7η επιστολή, ότι η κατατρεγμένη δημοκρατία φάνηκε χρυσάφι εμπρός σε εκείνο που έφτιαξαν ο Κριτίας και η συντροφιά του.
Το κλειδί της φιλοσοφίας του το δίνει η διάταξη της ουτοπιστικής πολιτείας του, όπως μας την περιγράφει στο διεξοδικότερο διάλογό του την Πολιτεία, ένα είδος σύνοψης της φιλοσοφίας του.
Στο ανώτερο στρώμα βρίσκονται οι σοφοί, όπως αποκαλούσαν παλαιότερα τους νομοθέτες (οι Επτά Σοφοί) όμως απαιτείται να είναι φιλοσοφικά μορφωμένοι, στην πλατωνική διαλεκτική. Επειδή όμως τέτοια μόρφωση την διαθέτουν ελάχιστοι, η ανώτερη τάξη αποτελεί μειοψηφία. Κάτω από αυτούς βρίσκονται οι στρατιωτικοί, οι «προπολεμούντες» ή «Φύλακες». Οι δύο τάξεις, απαλλαγμένες από κάθε άλλη φροντίδα, αφιερώνονται στο ιδιαίτερο η κάθε μία έργο της. Ιδιοκτησία ατομική δεν έχουν διότι τις τρέφει και τις συντηρεί η τρίτη τάξη, το ανώνυμο πλήθος, αγρότες και επαγγελματίες.
Το σχήμα αυτό ορίζει την διανόηση του Πλάτωνα. Στον κόσμο των γνώσεων υπάρχουν η αριστοκρατία και ο όχλος. Στον όχλο την Τρίτη τάξη επικρατούν τα αισθητά, που θολά και ανώνυμα, όπως εκείνος, τρέχουν ολοένα και αλλάζουν και αποκλείουν να σχηματίσουμε σωστές και σταθερές γνώσεις γι’ αυτά. Όσα ξέρουμε για τα αισθητά είναι γνώμες, δοξασίες, όπως στον Παρμενίδη. Το σωστό, το σταθερό, την πραγματική αλήθεια, μας δίνουν οι έννοιες όπως το ποτάμι, το δένδρο κλπ στις οποίες ο Πλάτων έδινε υπόσταση και από απλές τις μετέφερε στον ιδιαίτερο κόσμο, στο νοητό. («ούτως μέν ούν τα τοιαύτα των όντων ιδέας προσηγόρευσε, τα δ’ αισθητά παρά ταύτα και κατά ταύτα λέγεσθαι πάντα», Αριστ. Μεταφ.Ι 6 987 b 9).
Το ίδιο σχήμα ορίζει την πλατωνική ψυχολογία, αρετολογία και εθνολογία. Η ψυχή έχει και αυτή τα στρώματά της, το «λογιστικόν» (λογικό), το «θυμοειδές» (συναισθηματικό) και το «επιθυμιτικόν» που αντιστοιχούν στους σοφούς, τους πολεμιστές και τους γεωργοεπαγγελματίες. Οι αντίστοιχες αρετές (ικανότητες) είναι η σοφία, η ανδρεία και η σωφροσύνη («το κρατείν ηδονών και επιθυμιών», Συμπ. 196 c) και υπεράνω όλων η δικαιοσύνη, που σημαίνει τη σωστή ενέργεια των μερών της ψυχής και των αρετών. Στην κοινωνία, δικαιοσύνη κατά τον Πλάτωνα σημαίνει να είναι ευχαριστημένη η κάθε τάξη από τη θέση της.
Στην εθνολογία οι αναλογίες είναι ‘Ελληνες, Σκύθες (ανδρεία χωρίς φρόνηση) και Ασιάτες (φρόνηση, περισσότερη πονηριά, χωρίς ανδρεία). Ο Πλάτων όμως είναι τέκνο της Αθήνας διαποτισμένος με έξεις και αντιλήψεις δημοκρατικές και παρά τις αριστοκρατικές τάσεις ο κυρίαρχος τόνος στην Πολιτεία του είναι η αρμονική συμβίωση των τάξεων και η μέριμνα για την ευτυχία του πολίτη, νοσταλγική ανάμνηση της προπολεμικής Αθήνας.
Η φιλοσοφία του, όπως κάθε μεγάλο στην ζωή, αναβλύζει από έρωτα, τον πόθο του διαιωνισμού. Στο περίφημο κομμάτι του στο Συμπόσιο περιγράφει το ανέβασμα αυτό.
Κατά τον Πλάτωνα ο έρωτας είναι γιος του Πόρου και της Πενίας (Συμπόσιον). Όπως τον περιγράφει στο Συμπόσιο είναι η φιλοσοφική ορμή προς την πνευματική δημιουργία, η λαχτάρα που σπρώχνει τον άνθρωπο προς τα ύπατα αγαθά, προς την αλήθεια, την ομορφιά και την ηθική τελειότητα. Η δημιουργική δύναμη της ανθρώπινης ψυχής να γεννάει τα ιδανικά, να εξιδανικεύει τον κόσμο. Η μυστικο-θρησκευτική νοσταλγία του πνεύματος για την αιώνια πηγή του, το Θείο. Ο έρωτας λοιπόν δεν είναι καθολικό φαινόμενο μόνο της βιολογικής αλλά και της πνευματικής πραγματικότητας. Κυοφορεί και γεννά, ως ελατήριο παντοδύναμο στον κόσμο του πνεύματος, τόκος εν καλώ. Η ερωτική ορμή καταπιάνεται πρώτα με τα ωραία πράγματα, μ’ ένα ορισμένο ωραίο σώμα στην αρχή, έπειτα αγαπάει την ομορφιά σε κάθε σώμα, ύστερα την ψυχική ομορφιά, τέλος φτάνει στην καθαυτό ομορφιά που είναι οι ιδέες και η αλήθεια: «ώσπερ επαναβασμοίς χρώμενον, από ενός επί δύο και από δυοίν επί πάντα τα καλά σώματα, και από των καλών σωμάτων επί τα καλά επιτηδεύματα, και από των επιτηδευμάτων επί τα καλά μαθήματα, και από των μαθημάτων επ’ εκείνου το μάθημα τελευτήσαι, ό έστιν ούκ άλλου ή αυτού εκείνου του καλού μάθημα, και γνώ αυτό τελευτών ό έστι καλόν» (211 c).
Στην γενικότερη έννοια της φιλοσοφίας ο Πλάτων πιστεύει ότι μπορούμε όλη τη ζωή με το πλούσιο περιεχόμενο, τις πράξεις και τις ηθικές αντιλήψεις μας, τις βουλητικές διαθέσεις να τις υψώσουμε σε ζωηρή συνείδηση, να τις εκφράσουμε με καθαρές έννοιες. Ο ναυτικός, ο μουσικός, ο πολεμιστής, ο πολιτικός, ο ποιητής φέρουν στην εντέλεια το έργο τους, αν σχηματίσουν καθαρά την έννοια του, αν μπορέσουν να δώσουν σωστό ορισμό, αν φωτίζουν μ’ αυτό και οδηγούν την πράξη τους.
Παράδειγμα πνευματικής δημιουργίας από ερωτική διάθεση ο Πλάτων αναφέρει την ποίηση και την καλλιτεχνία από το ένα μέρος και την πολιτική σοφία και δράση από το άλλο.
Σκοπός της Τέχνης είναι σύμφωνα με το Β’ βιβλίο της Πολιτείας, η ηθική διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου. Αλλά και η Πολιτική με τη σοφή οργάνωση και διοίκηση, με τη νομοθετική και την ανώτερη εποπτεία της ίδιο σκοπό έχει: να κάνει σώφρονες και δίκαιους πολίτες, στην ψυχή πανομοιότυπα της δίκαιης πολιτείας. Θεωρούσε δε ότι οι φιλόσοφοι ήταν παράλληλα παιδαγωγοί και πολιτικοί. Τους φιλόσοφους δεν τους ήθελε ασκητές απομονωμένους από τον κόσμο αλλά βασιλείς στις πόλεις (Πολιτεία Ζ’).
Ο ποιητής, ο φιλόσοφος και ο πολιτικός, μέσα από την κίνηση του πνεύματός τους, είναι παιδαγωγοί με την ευρεία έννοια του όρου. Παιδαγωγούν με τα έργα τους την ανθρωπότητα. Όπως παιδαγώγησαν την Ελλάδα ο Όμηρος, ο Ησίοδος, ο Λυκούργος και ο Σόλων, έτσι παιδαγώγησαν και τον άλλο κόσμο “άλλοι άλλοθι πολλαχού άνδρες, και εν Έλλησι και εν βαρβάροι, πολλά και καλά αποφηνάμενοι έργα, γεννήσαντες παντοίαν αρετήν” (Συμπόσιον).
Ένα τμήμα της φιλοσοφίας, το κεντρικότερο, συνορεύει ή εισέρχεται στο χώρο της θρησκείας και της τέχνης. Εδώ η εμπειρία και το λογικό μας δίνουν τη βάση και τα υπόλοιπα τα συμπληρώνουν οι δημιουργικές ενέργειες της διάνοιας: «ο φιλόσοφος μεταχειρίζεται την ποιητική εικόνα, το μύθο, την παραβολή, τη μεταφορά για να πει εκείνο που η έννοια στην αφηγημένη της ψύχρα και αχρωμία δεν μπορεί ποτέ να το εκφράσει». Ο Πλάτων ακολούθησε αυτό το παράδειγμα με αξιοθαύμαστο τρόπο. Ας θυμηθούμε είτε τον υποβλητικό μύθο του Πρωταγόρα (320 c κ.ε.) που θέλει να δείξει πως το συναίσθημα του δικαίου είναι έμφυτο στον άνθρωπο είτε το ταξίδι της ψυχής στον υπερουράνιο τόπο με το άρμα που το σέρνουν δύο άλογα, το ένα με θεϊκή φύση, το άλλο με γήινη ροπή που εικονίζουν τη διπλή φύση του ανθρώπου (Φαίδρος d κ.ε.).
Ορίζει την φιλοσοφία από πολλές απόψεις, πρώτα για να αποκτήσουμε τις σωστές γνώσεις, δηλαδή ως επιστήμη και ιδιαίτερα ορίζοντας αυτήν την επιστήμη ως την νόηση του σταθερού, της ουσίας, του «καθ’ αυτό», δηλαδή της ιδέας γιατί αυτή είναι η καθαυτό οντότητα σε αντίθεση με τα αισθητά, τα μερικά και τα πρόσκαιρα που μας δίνουν μόνο την απλή δόξα. Το πρόβλημα λοιπόν του κόσμου και της ζωής φεύγει από τα ορατά και τα χειροπιαστά και μετατίθεται στο βασίλειο των ιδεών χωρίζοντας έτσι την πραγματικότητα σε δύο, στην αισθητή και την νοητή που είναι η ανώτερη, η καθαυτό πραγματικότητα.
Ολόκληρες γενεές, ακόμη και ο δημιουργικότατος μαθητής του Αριστοτέλης, συντηρήθηκαν από την ανεξάντλητο θησαυρό της κληρονομιάς του. Μπορεί κάποιος να πει χωρίς υπερβολή πως ολόκληρη η νεότερη ιδεαλιστική φιλοσοφία είναι ένα είδος «υπομνημάτων» στο έργο του Πλάτωνα. Διότι ελληνιστικοί χρόνοι, μεσαίωνας και μεγάλο μέρος των νέων χρόνων έζησαν υπό συνθήκες που ευνοούσαν τη φυγή και το ξεγέλασμα.
Σήμερα οι εποχές ευνοούν τη φυγή και το ξεγέλασμα κάνοντας τον Πλάτωνα επίκαιρο και ανεξάντλητο! Πόσο μάλλον αν αναλογιστούμε την κρίση των ιδεών του σύγχρονου ανθρώπου και της σύγχρονης πολιτείας!
Το κλειδί, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, είναι να ορίσουμε και να κατανοήσουμε την έννοια της ουσίας και του σταθερού σήμερα. Ζώντας μέσα στην σύγχρονη κοινωνία ας συνειδητοποιήσουμε τον ρόλο μας σ’ αυτήν, δηλαδή την καθαυτή πραγματικότητά της και προσπαθώντας να φέρουμε στην εντέλεια το έργο μας, να σχηματίσουμε καθαρά την έννοιά του ώστε η ιδέα του να οδηγεί τις πράξεις μας για να φωτιστούμε με την ανώτερη μορφή που θέλουμε αυτή να πάρει.
Ορίζοντας πρώτα, ως ιδέες τα σημερινά επίγεια αγαθά, το πρόσκαιρο σώμα και την ουράνια και αθάνατη ψυχή και πως όταν αυτά μολυνθούν, όπως πίστευε ο Πλάτωνας, έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο τους και πρέπει να αναγεννηθούν μέσα από τις πράξεις τους που φέρουν την μόλυνση ως την επόμενη νέα ιδέα και πραγματικότητα! Και αυτή η τιμωρία της συνείδησης που στην αρχή μοιάζει θολή και άραχνη σαν τον Άδη, στην συνέχεια μας οδηγεί στον ιδεατό μας νέο κόσμο, σε μια ανώτερη πραγματικότητα…
Σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Πλάτωνα που παραμένει αξεπέραστη, όταν ο δρόμος της συνειδητοποίησης γίνεται σκοπός των πράξεών μας, φωτίζουμε και οδηγούμε καλύτερα τον ρόλο μας στην κοινωνία πλάθοντας τις ιδέες της στην νέα χιλιετία ώστε να είναι πνευματικά ανώτερη για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό που δημιουργεί καθώς εξελίσσεται.
Πλατωνικές σκέψεις για να αντισταθούμε στην ταχύτητα της σύγχρονης εποχής που μας έχει κλέψει τον χρόνο που σκεφτόμαστε…..και μας δημιουργεί αμφιβολίες για την καλύτερη ζωή που μας περιμένει….
Γράφει η Ευδώρα
Πηγές
1. Χ. Θεοδωρίδη, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Αθήνα 1955
2. http://www.wikipedia.org
Πηγή:
chilonas.com
