Το ηφαίστειο της Σαντορίνης ήταν η μυθική Χίμαιρα

Είχαν τόσο ισχυρή φαντασία ώστε προσωποποιούσαν τα άψυχα, ακόμα και τα στοιχειά της φύσης. Το «θεριό» που τους αφάνισε τελικά, το είχαν ονομάσει «Χίμαιρα».

Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει για το ηφαίστειο της Σαντορίνης ο πρωτοπόρος της αρχαιολογίας Χρήστος Τσούντας. Το θαλάσσιο τέρας με το κατσικίσιο σώμα και τα τρία κεφάλια, ζούσε, όπως πίστευαν, στην καλντέρα.

Αυτά και άλλα πολλά θα πει στην αποψινή του διάλεξη για την Ένωση Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ο ομότιμος καθηγητής αρχαιολογίας κ. Χρίστος Ντούμας. Τίτλος της διάλεξης «Το Ηφαίστειο της Θήρας και η συμβολή του στον πολιτισμό του Αιγαίου». Θα δοθεί στις 7μμ στο αμφιθέατρο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Τοσίτσα 1).

Ο κ. Ντούμας αναπτύσσοντας ανάλογο θέμα στην Αρχαιολογική Εταιρεία, έχει πει πως ο Τσούντας υποστήριζε ότι κατά τη διάρκεια των εκρήξεων, οι άνθρωποι, στα τρία κεφάλια του μυθικού τέρατος έβλεπε τα τρία ανοίγματα της καλντέρας, από τα οποία το μεσαίο έβλεπε στον κεντρικό πυρήνα του ηφαιστείου με τις πύρινες φλόγες. Στον δε φόνο της Χίμαιρας, ο κορυφαίος αρχαιολόγος έβλεπε την κατάπαυση των ηφαιστειακών εκρήξεων. Οι σεισμοί και οι εκρήξεις του θηραϊκού ηφαιστείου πάντως, δεν έπαψαν ποτέ να δίνουν τροφή σε δεισιδαιμονίες και προλήψεις. Aνάμεσά τους και η διαμάχη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Λέοντος Γ με τους εικονολάτρες, που το έτος 726 ερμηνεύθηκε ως σημάδι θεϊκής οργής. Γενικώς, όποτε ξυπνούσε το «θεριό» είχαν ενοχληθεί οι Θεοί ή ο Θεός.

Οι πρώτοι κάτοικοι της Θήρας εγκαταστάθηκαν εκεί στα μέσα της 5ης χιλιετίας π.Χ. Οι νεότερες γεωλογικές έρευνες δείχνουν ότι στο κέντρο του νησιού υπήρχε μια ένυδρη καλντέρα με ένα μοναδικό άνοιγμα προς τη θάλασσα. Ενα μικρό νησάκι βρισκόταν στο βόρειο τμήμα της καλντέρας. Αυτό σημαίνει ότι οι πρώιμοι κάτοικοι είχαν πρόσβαση τόσο στις λάβες που τη συνέθεταν όσο και στο εσωτερικό της καλντέρας. Τα ηφαιστειογενή πετρώματα, λοιπόν, προμήθευαν σχεδόν αποκλειστικά την πρώτη ύλη τόσο για την οικοδόμηση σπιτιών όσο και για την κατασκευή σκευών και εργαλείων.

Με την εύπλαστη λάβα από το Μαύρο Ραχίδι και τη Μεσοβούνα χτίστηκαν οι πρώτες καλύβες, αλλά και αντικείμενα όπως γουδιά, γουδοχέρια, που τα χρησιμοποιούσαν για την επεξεργασία των τροφίμων.

Ο προϊστορικός οικισμός του Ακρωτηρίου δοκιμάστηκε πολλές φορές από τις σεισμικές δονήσεις στη διάρκεια της τρισχιλιετούς ζωής του. Άλλες είχαν μεσαία ένταση και δεν άφησαν μαρτυρίες, άλλες όμως προξενούσαν ερείπια, που ανιχνεύουμε σήμερα σε επάλληλα στρώματα.

Η σεισμικότητα της περιοχής είχε υπαγορεύσει συμπεριφορές κοντινές με τις σημερινές. Οι Θηραίοι δεν διανοούνταν να εγκαταλείψουν το νησί τους, έστω κι αν κατά καιρούς το ηφαίστειο τούς ισοπέδωνε τα σπίτια. Αντίθετα, αμέσως μετά τον σεισμό, καταπιάνονταν με την ανοικοδόμηση..

Aν και δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι υπήρχε και εφαρμοζόταν κάποιος αντισεισμικός κανονισμός, εκείνο που είναι μάλλον βέβαιο, είναι ότι κάθε καταστρεπτικός σεισμός γινόταν κίνητρο μελέτης των ευπαθών μερών στις οικοδομές και στη λήψη πρακτικών μέτρων για την ενίσχυσή τους. Ακόμα μία συμβολή στον πολιτισμό του νησιού αλλά και της περιοχής.

Η εφευρετικότητά τους για την αντιμετώπιση των σεισμών ήταν μεγάλη. Κάτω από το θεμέλιο μεσοκυκλαδικού κτιρίου, επάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η Δυτική Οικία, βρέθηκε στρώση από χαλαρά θραύσματα πορώδους λάβας διατομής 4-6 εκ., γνωστά στους σημερινούς Ακρωτηριανούς ως αδράλια. Το στρώμα αυτό, λειτουργούσε ως ένα είδος μαξιλαριού, για να απορροφά τις σεισμικές δονήσεις. Τα ξύλινα πλέγματα στο σύστημα ενίσχυσης των τοίχων στα πολυώροφα κτίσματα ήταν επίσης μια μέθοδος προστασίας.

Eκτός από τη μυθολογία όμως, το ηφαίστειο προσέφερε και στην τέχνη: παράδειγμα η κατεργασία του μαρμάρου των κυκλαδικών ειδωλίων με ελαφρόπετρα, που υπήρχε άφθονη στην περιοχή και τους έδινε «λείες και απαλές απολήξεις». Eπίσης οι μνημειώδεις τοιχογραφίες του νησιού με κατά κανόνα γαιώδους προέλευσης χρώματα, έγιναν από κοιτάσματα κόκκινων, πράσινων και κυανών ορυκτών.

Κατά ένα περίεργο και τραγικό τρόπο, η μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη του 17ου αι.π.Χ. που κατέστρεψε τα πάντα στο νησί, συνέτεινε να φτάσουν ως τις μέρες μας βασικά στοιχεία του πολιτισμού αυτού, καθώς καλύφθηκαν τα πάντα με τέφρα. Η αποκάλυψη ξεκίνησε με τις ανασκαφές στον χώρο του Ακρωτηριού κατά τον 20ο αιώνα και συνεχίζεται.




Πηγή: 

Αντ. Καρατάσου, 

Liberal