Οδηγός παρατήρησης νυκτερινού ουρανού – Ιούλιος 2017

Ιούλιος 2017 – Για τους λάτρεις της παρατήρησης του νυκτερινού ουρανού, το ELLO.gr προσφέρει έναν οδηγό, καθώς και αντίστοιχο video προς ενημέρωση για τον μήνα Ιούλιο. Αστερισμοί και μακρινά ουράνια αντικείμενα, πρωινοί Πλανήτες και αστρονομικά γεγονότα …

…από την επίσημη σελίδα του Hubble Space Telescope

Οδηγός παρατήρησης νυκτερινού ουρανού – Ιούλιος 2017

Βραδινοί πλανήτες

Γιγάντιοι πλανήτες κυριαρχούν στον βραδινό ουρανό τις νύκτες του Ιουλίου. Ο μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος, ο Δίας κυριαρχεί στον Νοτιοδυτικό νυκτερινό ουρανό. Χρησιμοποιήστε ένα τηλεσκόπιο για να κατασκοπεύσετε τις εντυπωσιακές ζώνες από σύννεφα του αέριου πλανήτη ή ίσως ακόμη και τη μεγάλη κόκκινη κηλίδα του. Ο δεύτερος μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος, ο Κρόνος, κυριαρχεί στο Νότιο νυκτερινό ουρανό. Τα θαυμαστά δακτυλίδια του είναι ένα θέαμα που προκαλεί δέος.

Αστερισμοί και μακρινά ουράνια σώματα

Ο καλοκαιρινός νυκτερινός ουρανός είναι γεμάτος με έναν θησαυρό από αστέρια – κοσμήματα. Ο Σκορπιός (Λατινικά: Scorpius, συντομογραφία: Sco) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Σκορπιός συνορεύει με επτά αστερισμούς, τους Οφιούχο, Ζυγό, Λύκο, Γνώμονα, Βωμό, Νότιο Στέφανο και Τοξότη. Παρότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα, αργά τις νύκτες της ανοίξεως και τα καλοκαιρινά βράδια.
Το σωστό επίσημο όνομά του στα ελληνικά είναι Σκορπίος (με τον τόνο στο ι, γενική: «του Σκορπίου»), αφού αυτή είναι η αρχαία ονομασία (όπως λέμε «Λέων» και όχι «Λιοντάρι»). Μυθολογικώς αντιπροσωπεύει τον σκορπιό που σκότωσε τον γίγαντα κυνηγό Ωρίωνα, και για τον λόγο αυτό θρυλείται ότι βρίσκεται σε αντίθετο σημείο του ουρανού από τον αστερισμό Ωρίωνα, που ακόμα τον φοβάται. Σε άλλο μύθο ωστόσο αναφέρονται αρκετοί κλασικοί συγγραφείς, που θεωρούν τον Σκορπίο υπαίτιο της καταστροφικής πορείας των αλόγων που έσερναν το άρμα του θεού Ήλιου όταν το οδήγησε ο Φαέθων.
Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Σκορπίου (η εκλειπτική τέμνει μόνο το βορειοδυτικό του τμήμα) από τις 23 ως τις 29 Νοεμβρίου, μόλις εννέα ημέρες δηλαδή έναντι 19 του Οφιούχου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Ο Σκορπίος είναι γνωστός για τη εμφάνιση πολλών καινοφανών αστέρων κατά τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων. Σημαντικότερος ανάμεσά τους είναι ίσως ο Καινοφανής του 134 π.Χ., που κατά τον Πλίνιο παρότρυνε τον Ίππαρχο να συντάξει τον κατάλογο των αστέρων του το 125 π.Χ.. Το κινέζικο She Ke επιβεβαιώνει αυτή την εμφάνιση, καταγράφοντας τον «παράδοξο αστέρα» τον Ιούνιο του 134 π.Χ. στο Fang (περιοχή των β, δ, π, ρ και άλλων αστέρων του Σκορπίου).
Αξιοσημείωτα στον αστερισμό του Σκορπίου:

• Ο αστέρας α Σκορπίου είναι και ο φωτεινότερος του όλου αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 0,96. Είναι πολύ γνωστός με το ελληνικό ιδιαίτερο όνομα Αντάρης.
• Ο αστέρας β Σκορπίου, τριπλός, έχει συνολικό φαινόμενο μέγεθος 2,4 και είναι γνωστός με το όνομα Γραφφίας (Graffias).
• Ο κατακλυσμικός μεταβλητός U Σκορπίου είναι επαναληπτικός καινοφανής, του οποίου εκρήξεις καταγράφηκαν από το 1863 ως το 1999.
• Ο RR Σκορπίου είναι μεταβλητός αστέρας τύπου Mira με περίοδο 281,45 ημέρες που στο μέγιστο της λαμπρότητάς του είναι μόλις ορατός με γυμνό μάτι (φαιν.μέγεθος από 6 ως 12,4).
• Εντυπωσιακό είναι το ανοικτό σμήνος M6 (NGC 6405), γνωστό και ως «Σμήνος Πεταλούδα» («Butterfly Cluster»), με φαιν.μέγεθος 4,2 και πάνω από 50 φωτεινούς αστέρες σε ένα χώρο διαστάσεων 12 περίπου ετών φωτός. Απέχει από τη Γη περί τις 2.000 έτη φωτός και συνεπώς καλύπτει στον ουρανό μία περιοχή διαμέτρου 1/3 της μοίρας. Μέσα του, ο ημιπεριοδικός μεταβλητός αστέρας BM Σκορπίου έχει φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 6,8 ως 8,7 επηρεάζοντας ελαφρώς και τη συνολική φωτεινότητα του σμήνους.
• Ακόμα φωτεινότερο και μεγαλύτερο είναι το ανοικτό σμήνος M7 (NGC 6475), με φαιν.μέγεθος 3,3 και πάνω από εκατό αστέρες σε ένα χώρο διαστάσεων 20 με 25 περίπου έτη φωτός. Απέχει από τη Γη περί τα 800 ως 1000 έτη φωτός και συνεπώς καλύπτει στον ουρανό μία περιοχή διαμέτρου σχεδόν μιάμισης μοίρας! Την ίδια έκταση εμφανίζει και το ανοικτό σμήνος Trumpler 24, αμυδρό αλλά σε απόσταση 5.200 έτη φωτός, πράγμα που σημαίνει ότι στην πραγματικότητα φθάνει τα 135 έτη φωτός σε διαστάσεις.
• Μικρότερο αλλά με πολύ φωτεινούς αστέρες είναι και το ανοικτό σμήνος NGC 6231 με ολικό φαιν.μέγεθος 2,6 και πολύ μεγάλη απόσταση από τη Γη, περίπου 6.000 έτη φωτός. Αν βρισκόταν τόσο κοντά μας όσο οι Πλειάδες, 8 αστέρες του θα έλαμπαν όσο και ο Σείριος στον γήινο ουρανό.
• Το σφαιρωτό σμήνος M4 (NGC 6121) είναι το φωτεινότερο σφαιρωτό του αστερισμού, με φαιν.μέγεθος 5,9 και φαινόμενη διάμετρο μισή μοίρα, σε απόσταση 6.000 έτη φωτός από εμάς, ίσως το κοντινότερό μας σφαιρωτό σμήνος. Αλλά ευκολότερα ορατό, ως πολύ πυκνότερο, είναι το σφαιρωτό M80 ή NGC 6093, με φαιν.μέγεθος 7,3 και φαινόμενη διάμετρο 9΄, σε απόσταση 27.400 έτη φωτός από τη Γη. Και τα δύο σμήνη δηλαδή έχουν περίπου την ίδια πραγματική διάμετρο, περί τα 70 έτη φωτός.
• Στο Μ4 βρίσκεται και ο πάλσαρ PSR 1620-26, περιόδου 0,6 sec, που φαίνεται ότι έχει ένα πλανήτη με μάζα 2,5 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία σε απόσταση 3,2 δισεκ. km από αυτόν. Ο πάλσαρ επιπλέον αποτελεί διπλό σύστημα με λευκό νάνο πολύ κοντύτερά του από ότι ο πλανήτης.
• Το νεφέλωμα εκπομπής NGC 6334 είναι γνωστό και ως «Πατούσα της Γάτας» (ή «Νύχια της Αρκούδας», «Cat’s Paw Nebula» ή «Bear Claw Nebula»). Οι φαινόμενες διαστάσεις του είναι μισή επί μία μοίρα και απέχει περίπου 5.500 έτη φωτός από εμάς.
• Αρκετά τα σκοτεινά νεφελώματα, όπως τα B 50 (Barnard 50), B 53, B 252, B 257, B 283 από τον κατάλογο του Barnard
• Η πηγή ακτίνων Χ Sco X-1 είναι η φαινομενικά εντονότερη πηγή ακτίνων Χ σε όλο τον ουρανό. Ανήκει στην κατηγορία LMXB («Low-mass X-ray Binary», διπλό σύστημα μικρής μάζας).
• Η πηγή ακτίνων γ GRO J1655-40 απέχει περίπου δέκα χιλιάδες έτη φωτός από τη Γη. Πρόκειται για διπλό αστρικό σύστημα, το ένα μέλος του οποίου είναι μαύρη τρύπα (με πρωτοποριακή μέτρηση της περιστροφής της από τις ακτίνες Χ που επίσης εκπέμπει, 450 φορές ανά sec) και υπέρφωτο πίδακα. Χαρακτηρίζεται ως «μίνι-κβάζαρ».
• Στον Σκορπίο βρίσκεται και ο εξωηλιακός πλανήτης με τη μικρότερη μάζα που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα γύρω από αστέρα της Κύριας Ακολουθίας (5,5 φορές η μάζα της Γης), γύρω από ένα ερυθρό νάνο σε απόσταση 20 ως 23 χιλιάδες έτη φωτός από τη Γη. Ο πλανήτης περιφέρεται περί τον αστέρα του μία φορά κάθε 10 γήινα έτη και 5 μήνες.

Το κέντρο του γαλαξία μας βρίσκεται στην κατεύθυνση του μεγάλου αστερισμού του Τοξότη.
Τοξότης (Λατινικά: Sagittarius, συντομογραφία: Sgr) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο. Συνορεύει με τους αστερισμούς Ασπίδα, Όφι (το τμήμα της Ουράς), Οφιούχο, Σκορπιό, Νότιο Στέφανο, Τηλεσκόπιον, Μικροσκόπιον, Αιγόκερω και Αετό. Οι αστέρες τ, ζ, σ, φ, λ, ε, δ, η και γ2 Τοξότου σχηματίζουν ένα εύκολα αναγνωρίσιμο σχήμα μιας μεγάλης τσαγιέρας, ο Γαλαξίας μάλιστα φαίνεται σαν εξερχόμενος ατμός από το στόμιό της (στη δυτική πλευρά της).
Αξιοσημείωτα στον αστερισμό του Τοξότη:

• Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του Τοξότου είναι ότι μέσα σε αυτόν κείται το κέντρο του Γαλαξία μας σε απόσταση περίπου 28.000 έτη φωτός από τη Γη. Παρότι αποκρύπτεται από εμάς πίσω από πυκνά νέφη διαστρικής σκόνης, αρκετές λεπτομέρειες διακρίνονται στο υπέρυθρο. Η ραδιοπηγή Τοξότης A* (Sagittarius A* ή Sgr A*) συνδέεται με τη γιγάντια υποτιθέμενη μαύρη τρύπα στο Γαλαξιακό κέντρο.
• Τα δύο διάσημα φωτεινά διάχυτα νεφελώματα του Τοξότου είναι το Νεφέλωμα Λιμνοθάλασσας (M8), ορατό ακόμα και με γυμνό μάτι από πολύ σκοτεινή τοποθεσία, και το Τρισχιδές Νεφέλωμα (M20). Αρκετά φωτεινό είναι και το λεγόμενο «Νεφέλωμα Ωμέγα» (M17).
• Το 1977 ανιχνεύτηκε από επίγειο ραδιοτηλεσκόπιο το λεγόμενο Σήμα Ουάου!, ένα ραδιοσήμα με προέλευση εκτός της Γης το οποίο εκτιμήθηκε πως η προέλευση του βρισκόταν στον αστερισμό του Τοξότη
• Ο μεταβλητοί αστέρες X Τοξότου (το X είναι λατινικό και κεφαλαίο) και γ1 Τοξότου είναι από τους φωτεινότερους Κηφείδες σε όλη την ουράνια σφαίρα. Το φαιν.μέγεθός του πρώτου κυμαίνεται από 4,24 ως 4,84 με περίοδο 7,01 ημέρες και ο φασμ,τύπος του μεταβάλλεται αντιστοίχως από G2 σε F5. Ο δεύτερος, γνωστός και ως W Τοξότου, έχει μέσο φαιν.μέγεθος 4,66 (από 4,3 ως 5,1), περίοδο μεταβολής 7,59 ημέρες και φασμ.τύπο F4 ως G1 Ib.
• Ο ερυθρός νάνος Ross 154 (V1216 Sgr) με φαινόμενο μέγεθος 10,44 και φασματικό τύπο M4V, βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 9,68 έτη φωτός ή 91,6 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον ενδέκατο κοντινότερο αστέρα (εάν λογαριάσουμε το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, το σύστημα του Σείριου ως 2 αστέρες, κλπ.) ανάμεσα στα εκατομμύρια τετράκις εκατομμύρια άστρα του Σύμπαντος. Μάλιστα η απόσταση του Ross 154 μειώνεται, καθώς μας πλησιάζει με ταχύτητα 6,9 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (25.000 χιλιόμετρα την ώρα). Είναι φανερό όμως ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς, αφού έχει σημαντική ιδία κίνηση, 0,67 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος έναντι 1,3 του Σειρίου. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Το απόλυτο μέγεθός του είναι 13,08.
• Ο κυανός υπεργίγαντας «Αστέρας Πιστόλι» (Pistol Star) είναι πιθανότατα ο μεγαλύτερης μάζας αστέρας που είναι γνωστός. Είναι εγκλεισμένος στο «Πιστολοειδές Νεφέλωμα» (από το οποίο και πήρε το όνομά του), αποβολή ατμόσφαιρας αστέρα Wolf-Rayet σε απόσταση άνω των 20 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη.
• Ο V4334 Τοξότου είναι γνωστός ως «Αντικείμενο του Sakurai» ή «Αστέρας του Sakurai».
• Ο Καινοφανής του Τοξότου του 1999 έφθασε σε φωτεινότερο μέγεθος 8,6 (ορατός και με κιάλια). Ανακαλύφθηκε στις 25 Απριλίου εκείνου του έτους από τον Minoru Yamamoto στην Ιαπωνία.
• Το φωτεινότερο ανοικτό σμήνος αστέρων στον Τοξότη είναι το M25 (IC 4725) με φαινόμενο μέγεθος 4,6 και φαινόμενη διάμετρο 32΄ (πραγματική 17 έτη φωτός στην εκτιμώμενη απόσταση των 2.000 ετών φωτός από τη Γη). Περιλαμβάνει τον επίσης φωτεινό Κηφείδη U Τοξότη (φαινόμενο μέγεθος 6,28 έως 7,15). Τα M18, M21 και M23 είναι επίσης ανοικτά σμήνη στον αστερισμό, ενώ φωτεινό σχεδόν όσο και το M25 είναι το NGC 6530 που κείται μέσα στο Νεφέλωμα της Λιμνοθάλασσας.
• Το σφαιρωτό σμήνος M22 (NGC 6656) με μισό περίπου εκατομμύριο άστρα είναι από τα φωτεινότερα του ουρανού, με φαινόμενο μέγεθος 5,1. Με φαινόμενη διάμετρο 24΄ φαίνεται μεγάλο όσο ο δίσκος της Σελήνης ή του Ηλίου. Η πραγματική του διάμετρος υπολογίζεται στα 95 έτη φωτός με την απόστασή του από τη Γη να εκτιμάται στις 10.000 έτη φωτός. Το M55 (NGC 6809) είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερο (πραγματική διάμετρος περ. 120 έτη φωτός), αλλά αραιότερο με 100.000 περίπου αστέρες και σε διπλάσια απόσταση από εμάς. Επίσης σφαιρωτά αστρικά σμήνη στον Τοξότη είναι τα M28, M69, M70, M75 και το εξωγαλαξιακό Μ54.
• Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6818 με φαινόμενο μέγεθος 10,0 είναι το μόνο στον αστερισμό προσιτό σε καλό ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο και είναι γνωστό ως «Little Gem».
• Εξωηλιακοί πλανήτες στον Τοξότη έχουν ανιχνευθεί περί τους αστέρες HD 169830, σε απόσταση 118,5 έτη φωτός από τη Γη, HD 179949, σε απόσταση 88 ετών φωτός, κ.ά..
• Ο νάνος σφαιροειδής γαλαξίας Νάνος του Τοξότη είναι ο δεύτερος πλησιέστερος στη Γη γαλαξίας (ο πλησιέστερος είναι ο πολύ μικρός Νάνος του Μεγάλου Κυνός) πέρα από τον δικό μας: ανακαλύφτηκε το 1994 και απέχει από τη Γη 60.000 ως 70.000 έτη φωτός. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στον ουρανό, 7,5 επί 3,6 μοίρες, και έχει διάμετρο τουλάχιστον 10.000 ετών φωτός, αλλά παρουσιάζει τόσο μικρή επιφανειακή λαμπρότητα, ώστε είναι δυσδιάκριτος. Υπάρχουν και άλλοι νάνοι γαλαξίες στον αστερισμό του Τοξότη, όπως ο Ανώμαλος Νάνος του Τοξότου (Sag DIG), σε απόσταση 4 εκατομμυρίων ετών φωτός, και ο λεγόμενος Γαλαξίας του Μπάρναρντ (NGC 6822), αμφότεροι μέλη της Τοπικής Ομάδας.

Πρωινοί Πλανήτες

Χαμηλά στα ανατολικά θα βρείτε την Αφροδίτη που λάμπει. Προσπαθήστε να προσδιορίσετε τη φάση της με τη βοήθεια ενός τηλεσκοπίου.

Γεγονότα

Το ετήσιο ντους μετεωριτών Delta Aquarid κορυφώνεται τη νύχτα από τις 27 έως τις 28 Ιουλίου. Ψάξτε για μέταλλα που ακτινοβολούν στα Νοτιοανατολικά μετά τα μεσάνυχτα. Αναμείνατε να βλέπετε 10 έως και 15 αχνούς, κιτρινωπούς μετεωρίτες ανά ώρα.

Ο νυχτερινός ουρανός είναι πάντα μια ουράνια βιτρίνα. Εξερευνήστε την.

Δείτε το video που ακολουθεί:

Πηγή:
ello.gr