Δρόμοι πολέμου και ειρήνης
Αμφιβάλλω
αν υπάρχει κάποιος Έλληνας που δεν έχει ακούσει ή διαβάσει την ιστορία
του Δαβίδ και του Γολιάθ! Ο νεαρός βοσκός που με όπλο μια σφεντόνα τα
έβαλε και νίκησε τον γίγαντα Γολιάθ. Ο Γολιάθ ήταν Φιλισταίος. Λίγο η
ιστορία του, λίγο κάποια άλλα περιστατικά και οι Φιλισταίοι έχουν
περάσει στην ιστορία ως ένας βάρβαρος, βίαιος, επιθετικός λαός που
καταπίεζε τους γείτονες του.
Στα αγγλικά μάλιστα η λέξη Philistine χαρακτηρίζει αυτόν που αγαπά μόνο
την ύλη και δεν έχει την αίσθηση της ομορφιάς, της λεπτότητας, της
αγάπης για την τέχνη ή για τις υψηλότερες πνευματικές αλήθειες και
αρετές, ο αγροίκος, μπορούμε να πούμε. Είναι αυτή η πραγματική εικόνα;
Μια σύντομη αναφορά σε αυτούς είναι ενδιαφέρουσα, ειδικά για εμάς καθώς
υπάρχει και ελληνική διάσταση στο θέμα. Ας ρίξουμε λοιπόν μια γρήγορη
ματιά σε αυτόν τον περίφημο λαό, τους Φιλισταίους. Οι γνώσεις μας
προέρχονται κυρίως από δυο πηγές, την Αγία Γραφή και την αρχαιολογία.
Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, οι Φιλισταίοι
ήταν ξαδέλφια με τους Αιγυπτίους και αδέλφια με τους Καφθορείμ, δηλαδή
τους κατοίκους της Καφθόρ (Γένεση 10.14). Μάλιστα ο προφήτης Ιερεμίας
αναφέρει ότι και αυτοί ζούσαν κάποτε στην Καφθόρ πριν μετακομίσουν στην
Παλαιστίνη (Ιερεμίας 47.4). Ποιά είναι η Καφθόρ; Οι αρχαιολόγοι δεν
είναι απόλυτα σίγουροι. Κάποιοι την ταυτίζουν με την Κύπρο, κάποιοι με
περιοχές της Μικράς Ασίας. Η επικρατέστερη όμως άποψη είναι ότι Καφθόρ
είναι η Κρήτη. Οπότε λοιπόν οι Φιλισταίοι κατοικούσαν κάποτε στην Κρήτη
και ήταν αδελφός λαός με τους εκεί κατοίκους, δηλαδή τους Μινωίτες ή
τους Ετεοκρήτες (αυτόχθονες Κρήτες) όπως του ονόμαζαν αργότερα οι
Έλληνες. Ούτε οι Ετεοκρήτες ούτε οι Φιλισταίοι ήταν φυσικά Έλληνες. Η
γραμμική Α' που έχει ανακαλυφθεί στην Κρήτη και μάλλον ήταν η γραφή της
γλώσσας των Ετεοκρητών δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμη, σε αντίθεση
με την γραμμική Β' που είναι αρχαία μορφή ελληνικών και που προέρχεται
από την εποχή που οι Έλληνες Μυκηναίοι είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στην
Κρήτη.
Πότε ακριβώς οι Φιλισταίοι αποίκησαν την
Παλαιστίνη δεν γνωρίζουμε. Στην Αγία Γραφή αναφέρονται από τον καιρό το
Αβραάμ, δηλαδή γύρω στο 1800 π.Χ. Πολλοί αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι
έφτασαν αργότερα, γύρω στο 1200 π.Χ. ύστερα από αποτυχημένη εισβολή
στην Αίγυπτο. Η πρώτη εκδοχή μου φαίνεται πιο πειστική. Οι Μινωίτες
ήταν θαλασσοκράτορες για αιώνες στις αρχές και τα μέσα της 2ης
χιλιετίας π.Χ. και θα ήταν απίθανο αν οι συγγενείς τους, οι Φιλισταίοι,
να μην είχαν πατήσει το πόδι τους στην κοντινή και σχετικά ανοχύρωτη
Παλαιστίνη. Οπότε το 1800 π.Χ. ή και αρχαιότερα φαίνεται σωστό και απλά
οι αριθμοί τους να αυξήθηκαν με εισροή άλλων εποίκων το 1200 π.Χ. όπως
υποστηρίζουν οι αρχαιολόγοι. Η εποίκηση τους σχηματίστηκε γύρω από
πέντε πόλεις κοντά στη θάλασσα τις Γάζα, Άζωτο, Ασκάλων, Ακκαρών, Γαθ,
όλες στη νότια Παλαιστίνη.
Σε αντίθεση με τους Μινωίτες που ήταν επί
το πλείστον φιλήσυχοι, οι Φιλισταίοι είχαν ανεπτυγμένη την πολεμική
τέχνη. Για αρκετά μεγάλο διάστημα είχαν μονοπώλιο στη χρήση του σιδήρου
στην Παλαιστίνη και αυτό τους έδινε την κυριαρχία απέναντι στους
πολυπληθέστερους γείτονες τους αν και οι ίδιοι ήταν σχετικά ολιγάριθμοι.
Με την εξασθένιση της επιρροής της Αιγύπτου στην περιοχή εξαπλώθηκε η
δική τους, και από το 1200 π.Χ. κυριάρχησαν πέρα από τα νότια παράλια
προς το βορρά και προς την ορεινή ενδοχώρα όπου κατοικούσαν οι
Ισραηλίτες τους οποίους και ταλαιπώρησαν ιδιαίτερα. Εκτός από την
ιστορία του Γολιάθ που χρονολογείται γύρω στο 1050 π.Χ. υπάρχει και η
κάπως αρχαιότερη ιστορία του Ισραηλίτη Σαμψών με την σαγηνεύτρα
Φιλισταία Δαλιδά. Αποκορύφωμα ίσως της εξουσίας των Φιλισταίων ήταν η
μάχη του όρους Γελβούε όπου όχι μόνο διαλύθηκε ο στρατός του Ισραήλ,
αλλά σκοτώθηκε ο βασιλιάς του Σαούλ μαζί με τους τρεις γιούς του (Α’
Σαμουήλ 31.1-13).
Με την άνοδο του Δαβίδ στο θρόνο του
Ισραήλ μετά τον θάνατο του Σαούλ οι Ισραηλίτες ισορρόπησαν και νίκησαν
τους Φιλισταίους αλλά δεν φαίνεται να υπέταξαν ποτέ τη γη τους. Ο Δαβίδ
αναγνωρίζοντας τις πολεμικές τους αρετές και ίσως θέλοντας να
προστατεύσει τον εαυτό του από τυχόν εσωτερικές προστριβές προσέλαβε
Φιλισταίους για να αποτελούν την προσωπική του φρουρά (Α’ Βασιλέων
1:38,44). Μετά το τέλος της βασιλείας του Σολομώντα, γιου του Δαβίδ, το
βασίλειο του Ισραήλ χωρίστηκε στα δυο και οι Φιλισταίοι ανέκτησαν πάλι
ισχύ και συνέχισαν να ταλαιπωρούν τους Ισραηλίτες αν και δεν έφθασαν
ξανά στα επίπεδα δύναμης που είχαν νωρίτερα. Με τον καιρό έχασαν την
εθνική τους ταυτότητα και υιοθέτησαν τη γλώσσα και τα έθιμα των γύρω
σημιτικών φυλών και από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μετά δεν εμφανίζονται ως
ξεχωριστή εθνότητα.
Πέρα από τις πολεμικές τους αρετές και
τεχνολογία οι Φιλισταίοι δεν ήταν τόσο αγροίκοι όσο θεωρούνται. Ο ναός
τον οποίο κατέστρεψε ο Σαμψών πεθαίνοντας στη διαδικασία και ο ίδιος,
πρέπει να ήταν ένα ιδιαίτερα αξιόλογο κτίριο καθώς μόνο η οροφή του
χωρούσε τρεις χιλιάδες άτομα (Κριτές 16:27) και στηριζόταν σε δυο
κύριες κολόνες (Κριτές 16:29), διόλου μικρό αρχιτεκτονικό επίτευγμα. Η
αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως αρκετά στοιχεία που δείχνουν ότι
όντως είχαν ανεπτυγμένο πολιτισμό και καλά οργανωμένη κοινωνία.
Η Ελληνική Διάσταση
Οι αρχαιολόγοι και ιστορικοί έχουν
αναρωτηθεί κατ' επανάληψη για την εθνικότητα των Φιλισταίων και πολλοί
πιστεύουν ότι είχαν ελληνικές ρίζες. Δύο είναι οι λόγοι. Πρώτο, μια
αιγυπτιακή αναφορά τους τοποθετεί σε συμμαχία με άλλες φυλές κάποιες
από τις οποίες ίσως να ήταν ελληνικές. Δεύτερο, στις ανασκαφές που έχουν
γίνει στις πόλεις των Φιλισταίων έχουν βρεθεί πάμπολλα μυκηναϊκά
αγγεία, και κάποια από αυτά, τα γνωστά δίχρωμα, είχαν κατασκευαστεί επί
τόπου. Μάλιστα κάποιοι έχουν προσπαθήσει να βρουν ελληνικές
ετυμολογίες για τις λίγες λέξεις της γλώσσας των Φιλισταίων που έχουν
σωθεί. Έτσι ο Γολιάθ γίνεται Γαλεάτης, οι Σεράνοι (κυβερνήτες των
πόλεων) τύραννοι κλπ. Αυτές οι ετυμολογίες είναι κάπως τραβηγμένες, ενώ
και η Αγία Γραφή λέει ξεκάθαρα ότι οι Φιλισταίοι ήταν συγγενείς των
Αιγυπτίων και Ετεοκρητών, όχι των Ελλήνων. Αλλά είναι σχεδόν σίγουρο ότι
οι Φιλισταίοι που κατοικούσαν κυρίως στα παράλια είχαν πολύ στενές
επαφές με τους Έλληνες και ότι πιθανότατα Μυκηναίοι έποικοι να
κατοικούσαν ανάμεσα στους Φιλισταίους ως τεχνίτες και σίγουρα και ως
έμποροι από πολύ νωρίς στην ιστορία τους. Αυτό εξηγεί την αιγυπτιακή
αναφορά που είδαμε παραπάνω καθώς και τα πάμπολλα μυκηναϊκά αγγεία.
Αυτή η στενή σχέση ανάμεσα στους δύο
λαούς μάλλον αναπτύχθηκε αφού οι Έλληνες κατέλαβαν την Κρήτη, και
επίσης από την Κύπρο και χρονολογείται από πολύ νωρίς, ίσως από τον 15ο
αιώνα π.Χ. Καθώς οι Φιλισταίοι ήταν συγγενείς με τους Ετεοκρήτες είχαν
στενή επαφή με την Κρήτη και την Κύπρο. Όταν οι Έλληνες κατέκτησαν την
Κρήτη και ενώθηκαν με τους Ετεοκρήτες, οι επαφές συνεχίστηκαν αλλά
πλέον με ξεκάθαρη ελληνική χροιά. Καθώς οι Μυκηναίου Έλληνες έχτισαν τη
δική τους θαλασσοκρατορία, έφτασαν και στις ακτές της Παλαιστίνης και
συνεργάστηκαν πολιτισμικά με τους Φιλισταίους με τους οποίους είχαν ήδη
οικοδομήσει στενούς δεσμούς μέσω Κρήτης.
Παρά τους στενούς δεσμούς οι Φιλισταίοι
παρέμεινα ξεχωριστός λαός από τους Έλληνες και όταν αρκετούς αιώνες
αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος πέρασε από εκεί οι Γάζα αντιστάθηκε σθεναρά
και καταστράφηκε.
Η Ιστορία δεν τελειώνει εκεί
Αν και οι Φιλισταίοι χάνουν την ξεχωριστή
εθνική τους ταυτότητα σταδιακά γύρω στον 5ο αιώνα π.Χ., οι απόγονοι
τους συνέχισαν να ζουν στα νότια παράλια της Παλαιστίνης. Με την έλευση
του Χριστιανισμού πολλοί έγιναν Χριστιανοί και ανάμεσα τους και
αρκετοί ηγέτες της εκκλησίας των πρώτων αιώνων και της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας. Το αν οι Παλαιστίνιοι σήμερα έχουν άμεση καταγωγή από
αυτούς είναι άλλο θέμα, λίγο δύσκολο να απαντηθεί.
Πηγή:
skepsou.gr
