Ο Δάκος της ελιάς είναι είδος μονοφάγο και παρασιτεί στη φύση μόνο σε είδη του γένους Olea, όπως η καλλιεργούμενη ελιά Olea europaea ssp. sativa και O. europaea ssp. oleaster ή sylvestris.
Η δράση του οδηγεί σε ξήρανση των καρπών και καρπόπτωση, επίσης
υποβαθμίζει την εμπορική αξία των επιτραπέζιων ποικιλιών και υποβαθμίζει
τη θρεπτική αξία του ελαιολάδου των ελαιοποιήσιμων ποικιλιών. Θα
κάνουμε μια αναφορά στη βιολογία του εντόμου και στο τέλος του άρθρου θα
αναφέρουμε με λεπτομέρειες πως μπορείτε να κατασκευάσετε τις δικές σας
βιολογικές παγίδες βήμα προς βήμα.
Το θηλυκό εισάγει ένα αυγό στην σάρκα
του μεσοκαρπίου (η σάρκα του καρπού) του πράσινου ή ώριμου καρπού, αφού
πρώτα τρυπά το περικάρπιο (η φλούδα του καρπού) με τον ωοθέτη και
δημιουργήσει τον οπή ωοθεσίας (νύγμα) στην επιφάνεια και ένα μικρό
θάλαμο ακριβώς από κάτω, εντός της σάρκας του καρπού.
Η Μορφολογία του Δάκου της Ελιάς
Το ενήλικο έχει μήκος περίπου 5mm και χρώμα ανοιχτοκάστανο ως σκοτεινοκάστανο. Ο θώρακας
στα νώτα είναι σκοτεινότερος με τρεις κατά μήκος μαύρες γραμμές, ενώ
στα πλάγια διακρίνονται μερικές υπόλευκες ή υποκίτρινες κηλίδες. Οι πτέρυγες είναι διαφανείς, ιριδίζουσες, με ένα σκοτεινό στίγμα στην άκρη. Στην άκρη της ωοειδούς κοιλίας υπάρχει ένας ευδιάκριτος οξύληκτος ωοθέτης μόνο στα θηλυκά άτομα, ο οποίος διευκολύνει την εναπόθεση των αυγών στο μεσοκάρπιο του ελαιόκαρπου.
Το αυγό είναι στενόμακρο, κάπως οξύ στον ένα πόλο και λευκό. Η προνύμφη
έχει χρώμα λευκό ως ανοιχτοκίτρινο με το πρόσθιο μέρος του σώματος
στενότερο από το οπίσθιο, χωρίς κεφαλική κάψα αλλά μόνο με σκοτεινόχρωμα
στοματικά άγκιστρα και τον κεφαλορυγγικό σκελετό.
Η νύμφη είναι το ενδιάμεσο στάδιο που ακολουθεί το ανήλικο, της προνύμφης, και ακολουθείται από το ενήλικο. Σε αυτό το στάδιο το έντομο έχει περίβλημα με σκληρυσμένο δερμάτιο ανοιχτοκάστανου χρώματος και ελλειψοειδές σχήμα
Πότε εμφανίζεται το Έντομο στους Ελαιώνες;
Ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες και την γεωγραφική περιοχή έχει 2-5 γενεές. Στην Ελλάδα και σε άλλες Μεσογειακές χώρες, στις οποίες ενδημεί το έντομο, έχει
3-4 γενεές με την πρώτη να αρχίζει αρχές Ιουλίου στους νέους καρπούς, 2
ακόμη το Φθινόπωρο που διαρκούν ως το τέλος Νοεμβρίου, που
είναι και οι πιο σοβαρές για τις καλλιέργειες, και μια ακόμη, σπάνια,
την άνοιξη στους ώριμους καρπούς που απομένουν επί των δέντρων.
Υπάρχει μια περίοδος αναπαραγωγικής ανωριμότητας, πιθανώς διάπαυση,
αργά την άνοιξη μέχρι το τέλος Ιουνίου. Κατά την διάρκεια αυτής της
περιόδου τα θηλυκά έχουν υπανάπτυκτα ωάρια και τα αρσενικά δεν
ανταποκρίνονται στις φερομονικές παγίδες. Καθώς η επιδερμίδα του ελαιοκάρπου μαλακώνει, οι ελιές γίνονται κατάλληλες για ωοτοκία, συνήθως τον Ιούλιο.
Το θηλυκό, αφού ανοίξει με τον ωοθέτη του την οπή ωοτοκίας, εισάγει στο
μεσοκάρπιο ένα αυγό. Κατά κανόνα εισάγει ένα αυγό ανά καρπό, σε περιπτώσεις όμως πολύ πυκνού πληθυσμού ή μικρής παραγωγής παρατηρούνται και περισσότερες από μια ωοθεσίες ανά καρπό.
Τα ενήλικα είναι συνήθως μακρόβια και η ωοτοκία από θηλυκά της ίδιας ή
διαφορετικών γενεών συνεχίζονται επί εβδομάδες και μήνες, ώσπου η πτώση
της θερμοκρασίας τα τέλη φθινοπώρου ή τον χειμώνα να εμποδίσει την
ωοτοκία. Η προνύμφη ορύσσει στοά στο μεσοκάρπιο και όταν συμπληρώσει την
ανάπτυξή της νυμφώνεται, τους θερινούς μήνες μέσα στον καρπό, ενώ το
φθινόπωρο και το χειμώνα νυμφώνεται στο έδαφος σε μικρό βάθος. Συνήθως
νυμφώνεται στο έδαφος όταν ο καρπός έχει λαδώσει
Όταν υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του, ο βιολογικός κύκλος συμπληρώνεται σχεδόν σε ένα μήνα.
Ο πληθυσμός του δάκου της ελιάς αυξάνει ιδιαίτερα τους μήνες Σεπτέμβριο
και Οκτώβριο και μάλιστα όταν ο καιρός είναι υγρός και σχετικά ζεστός.
Το έντομο γνωρίζει να διασπείρεται από περιοχές χωρίς ελαιόκαρπους σε
περιοχές με νέα παραγωγή το καλοκαίρι, καθώς από πεδιάδα σε ελαιώνες σε
πλαγιές βουνών και το αντίστροφο, όπως επίσης και να μεταναστεύει διανύοντας μεγάλες αποστάσεις. Οι υψηλές θερμοκρασίες και η χαμηλή υγρασία της ατμόσφαιρας δεν ευνοούν την ανάπτυξη του εντόμου.
Πως Επιβιώνουν τα Ενήλικα Έντομα Και Πως η Προνύμφη Μπορεί να Τρέφεται στον Καρπό;
Τα ενήλικα άτομα για να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν χρειάζεται να τρέφονται συχνά με διάφορες οργανικές ουσίες υγρές ή στερεές,
όπως μελιτώδεις εκκρίσεις εντόμων, νέκταρ λουλουδιών, γύρη, εκκρίσεις
φυτών, χυμούς και ιστούς σάπιων φρούτων και, πιθανώς, μικροοργανισμούς,
όπως βακτήρια, στις επιφάνειες των φυτών.
Η προνύμφη έχει ανάγκη
την παρουσία συμβιωτικών παρασίτων στον πεπτικό της σωλήνα για να
μπορέσει να χρησιμοποιήσει τις πρωτεΐνες του μεσοκαρπίου της ελιάς, όταν
αυτή είναι ακόμα πράσινη. Κατά την ωοτοκία, τα βακτήρια αυτά που
βρίσκονται και στο εσωτερικό του ωοθέτη του θηλυκού, επαλείφονται στο
αυγό και από εκεί μπαίνουν στον πεπτικό σωλήνα της νεαρής προνύμφης
Δευτερογενείς Ζημιές από την Δράση της Προνύμφης του Δάκου στον Καρπό της Ελιάς
Εκτός από την ζημιά που προκαλεί η νεαρή
προνύμφη με την διατροφή της στο μεσοκάρπιο, προκαλείται και
δευτερογενής προσβολή από την εγκατάσταση του μύκητα Camarosporium dalmaticum στην θέση της οπής ωοτοκίας στην επιφάνεια του καρπού, ο οποίος προκαλεί μια καστανή κηλίδωση
στην επιφάνεια, με ξηρή σύσταση το καλοκαίρι στις άγουρες ελιές και
μαλακή το χειμώνα στις ώριμες. Η παρουσία αυτής της κηλιδώσης στους
καρπούς πολλές φορές αποτελεί σημάδι ότι ο δάκος αρχίζει να
δραστηριοποιείται αποθέτοντας αυγά στις ελιές.
Πολλές φορές σε καρπούς που έχουν προσβληθεί απ το δάκο, ακολουθεί προσβολή από την κηκιδόμυγα των καρπών της ελιάς (Prolasioptera berlesiana), η προνύμφη της οποίας τρέφεται από τον μύκητα και τον μεταφέρει σε ελιές με νύγματα του δάκου.
Βιολογικός Τρόπος Καταπολέμησης – Φτιάξτε τις Δικές Σας Οικολογικές Παγίδες για να Παγιδέψετε τον Δάκο
Οι παγίδες που κυκλοφορούν στην αγορά
και αυτές που μπορείτε να φτιάξετε και εσείς μόνοι σας έχουν στόχο να
παγιδέψουν τα ενήλικα άτομα που προσελκύονται από φερομόνες σύζευξης και αμμωνία ως προσελκυστικό τροφής.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι παγίδων που
μπορούν να χρησιμοποιήσετε και να ελέγξετε τον πληθυσμό των ενηλίκων του
δάκου, αλλά και άλλων εντόμων που παρασιτούν καρπούς δέντρων, όπως τη μύγα των κερασιών (Ragoletis cerasi). Αυτές είναι η παγίδα τύπου McPhail, κίτρινες κολλητικές παγίδες, αυτοσχέδιες παγίδες προσέλκυσης τροφής και συσκευές που προσελκύουν και σκοτώνουν τα έντομα (π.χ. ηλεκτρικές εντομοπαγίδες)
Η παγίδα τύπου McPhail είναι ένα δοχείο που περιέχει νερό στο οποίο διαλύουμε θειική αμμωνία , και μια φερομόνη προσέλκυσης
κρεμασμένη στο εσωτερικό. Με βάση αυτή την παγίδα θα κατασκευάσουμε τις δικές μας αυτοσχέδιες.
Τα υλικά που χρειαζόμαστε είναι μεγάλα διάφανα πλαστικά μπουκάλια νερού, θειική αμμωνία (είναι λίπασμα και μπορούμε να το βρούμε σε κατάστημα αγροτικών εφοδίων), ένα μαχαιράκι, κίτρινη μπογιά και προαιρετικά φερομόνη προσέλκυσης για το δάκο.
Οδηγίες Κατασκευής της Παγίδας
- Στα μισά μπουκάλια με το μαχαιράκι κόβουμε το λαιμό, ώστε να τα χρησιμοποιήσουμε ως στόμιο από το οποίο θα εισέρχονται τα έντομα. Στα άλλα μισά ανοίγουμε τρύπες κάτω από τη μέση τους, τέτοιες ώστε το στόμιο των πρώτων να ταιριάζει σε διάμετρο.
- Τοποθετούμε τα στόμια στις τρύπες που ανοίξαμε και βάφουμε με κίτρινη μπογιά το κάτω μέρος του μπουκαλιού περιλαμβάνοντας και το στόμιο από το οποίο θα εισέρχεται ο δάκος. Αφήνουμε τις παγίδες μας να στεγνώσουν για μια μέρα.
- Την επόμενη παρασκευάζουμε το διάλυμα νερού – θειικής αμμωνίας το οποίο θα προσελκύει το ενήλικο έντομο του δάκου για να τραφεί. Για να το παρασκευάσουμε, αναμειγνύουμε 2 κουταλιές της σούπας λιπάσματος θειικής αμμωνίας σε κάθε λίτρο νερό. Γεμίζουμε κάθε μπουκαλάκι – παγίδα 2-3 δάχτυλα από αυτό το υγρό.
- Προαιρετικά μπορούμε να κρεμάσουμε στο εσωτερικό της παγίδας, από το καπάκι, μια κατάλληλη ελκυστική φερομόνη για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Επίσης, όποιοι θέλουν μπορούν να χρησιμοποιήσουν και εντομοκτόνο στο νερό, συνήθως κάποιο πυρεθρινοειδές.
Πως Λειτουργεί
Ο Δάκος εισέρχεται απο την οπή που
ανοίξαμε στο πλαστικό μπουκάλι, επειδή προσελκύεται από την αμμωνία ή
και την φερομόνη που έχουμε χρησιμοποιήσει. Επίσης το κίτρινο χρώμα
προσελκύει το έντομο. Από τη στιγμή που εισέρχεται στο εσωτερικό του
μπουκαλιού αδυνατεί να βρει την έξοδο γιατί προσελκύεται από το φως της
μέρας. Γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει το πάνω μέρος της παγίδας να είναι
διάφανο και η οπή εισόδου να είναι σχετικά προς τα κάτω σε μη διάφανο
τμήμα της παγίδας (οι εμπορικές παγίδες τύπου McPhail έχουν την οπή
εισόδου στη βάση της παγίδας και το υγρό γύρω από αυτή σαν σε αύλακας.
Το έντομο συνεχώς προσπαθεί να αποδράσει
από το πάνω διάφανο μέρος και φυσικά δεν τα καταφέρνει, κουράζεται και
πέφτει στο υγρό όπου πεθαίνει.
Σε Ποια Σημεία Του Δέντρου να Κρεμάσω τις Παγίδες;
Οι παγίδες αναρτώνται σε χαμηλά σημεία του δέντρου, στους πρώτους κλάδους σε μέρη που υπάρχει σκιά. Είναι σημαντικό τα σημεία αυτά να αερίζονται καλά και να μην είναι πυκνή η βλάστηση.
Χρησιμοποιούμε μια παγίδα για κάθε δέντρο
και όταν δούμε ότι το πάνω διάφανο μέρος της μαζεύει βρομιά και γίνεται
θολό καλό είναι να την αλλάζουμε. Επίσης χρειάζεται να ανανεώνουμε το
υγρό διάλυμα θειικής αμμωνίας, όταν αρχίζουν να μαζεύονται σε αυτό
αρκετά έντομα.
Του Θανάση Αργυρόπουλου (Γεωπόνος ΑΠΘ)
Για επικοινωνία, περισσότερες συμβουλές και συνεργασία στείλτε e-mail
στο: share24gr@gmail.com
Πηγή:
