Επιδαυρος: ο τοπος που σε καλει να γινεις ανταξιος του
Η γη, το κλίμα, η ιδιαίτερη μορφολογία του εδάφους, ο συνδυασμός βουνού και θάλασσας, έκαναν και κάνουν την Επιδαύρια γη «ευλογημένη»
Πολλές φορές διαφωνούμε για την Επίδαυρο. Άλλες ακόμα και τσακωνόμαστε. Με επίκεντρο πάντα μια παράσταση.
Όσες φορές φτάνουν εδώ, στην Επίδαυρο, ξένοι καλλιτέχνες, άνθρωποι που
το θέατρο ρέει στο αίμα τους, άνθρωποι που έχουν στο θέατρο της χώρας
τους παράδοση αιώνων, που έχουν σκύψει σε κείμενα και λόγια σπουδαία,
άνθρωποι λαλίστατοι, με το που ανεβαίνουν τα σκαλιά και ξεπροβάλλει το
θέατρο, αρχίζουν να πλησιάζουν με βήμα πιο αργό, προσεκτικά, σιωπώντας.
Λίγους έχω ακούσει να μιλούν. Κάνουν μια παύση μεγάλη, εύγλωττη, πλήρη
νοημάτων, μένουν κυριολεκτικά άφωνοι. Προχωρούν κάπως δειλά προς την
ορχήστρα και κοιτάζουν προς τα επάνω. Περίπου καταλαβαίνω τι τους
συμβαίνει. Κάτι που φαίνεται σχεδόν φυσικό σε έναν Έλληνα σκηνοθέτη ή
ηθοποιό, το να φτάσει και να παίξει δηλαδή στην Επίδαυρο, σε κάποιον ξένο φαίνεται όνειρο ζωής.
Σχεδόν αδιανόητο. Μέγεθος, γεωγραφική θέση, αρχιτεκτονική τοποθέτηση,
κατασκευή, σου υπενθυμίζουν την πολύ μικρή σου παρουσία. Τη θνητότητα
και τη ματαιότητα της ύπαρξης. Αυτοί που δεν το έχουν διδαχτεί στα σχολεία, που το βλέπουν ενήλικες, το πιάνουν αμέσως το νόημα. Νιώθεις τίποτα και πρέπει να κάνεις κάτι σοβαρό. Ο τόπος σε καλεί να γίνεις αντάξιός του.
Υπάρχει μια μαγνητική γοητεία στην Επίδαυρο που ξεκινά μόλις πάρεις το δρόμο προς το θέατρο. Λειτουργεί θεραπευτικά ο τόπος και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι εκεί έστησαν το πιο μεγάλο και διάσημο θεραπευτήριο της αρχαιότητας. Έχω ακούσει ανθρώπους να λένε «μα πώς το έκαναν αυτό;»
και είναι και η δική μου ερώτηση κάθε φορά, εδώ και δεκαετίες.
Παλιότερα, φτάναμε στην Επίδαυρο μετά από ώρες δρόμου. Παλιά Εθνική και
κακός δρόμος, όλο στροφές. Εκεί, μέσα στην ντάλα, σαν ζαλισμένα
κοτόπουλα, τα ξεχνούσαμε όλα. Όσες φορές πηγαίνω η ερώτηση με πλησιάζει
και με τριβελίζει από μόνη της. Ποιοι έφταναν εδώ; Ήταν πλούσιοι ή
φτωχοί; Πόσο καιρό έκαναν να φτάσουν; Τι έκαναν; Τι θεάματα έβλεπαν;
Πολλές φορές όταν ακούω ότι το θέατρο είναι ιερό, θέλω να κάνω μια μικρή
διόρθωση. Ο τόπος είναι ιερός. Από τη φύση του. Τα οπωροφόρα και τα κωνοφόρα, οι πηγές και τα σιτάρια. Τα κατσίκια και τα άγρια πουλιά. Το θέατρο είναι ιερό, γιατί είναι ιερή η τέχνη. Κατά τα άλλα το θέατρο είναι πάντα βλάσφημο. Μιλά για δράματα, πάθη και τα εξαγνίζει, τα υπερβάλλει και τα ανυψώνει.
Το καλοκαίρι του 2015, περίπου 1.500 περίπου θεατές αποφάσισαν να λάβουν και το αντίδωρο της βραδινής παράστασης της Νέκυιας από το θέατρο Νο,
σχηματίζοντας στις 06.00 το πρωί μια μακριά ουρά έξω από το αρχαίο
θέατρο, προκειμένου να παρακολουθήσουν μια ακόμα τελετουργία του
ιαπωνικού θιάσου, την επίκληση του ήλιου, μια προσευχή προκειμένου να
ανατείλει, προτού ο φωτεινός δίσκος προβάλει στον ορίζοντα, πάνω από τις
κερκίδες του αργολικού θεάτρου. Οι Ιάπωνες καλλιτέχνες πήραν τις θέσεις τους στην ορχήστρα του θεάτρου, φορώντας τις πολύπλοκες στολές τους και με το δάσκαλο Γκένσο
επικεφαλής, για μία περίπου ώρα, μύησαν εμάς τους τυχερούς που φτάσαμε
μέχρι εκεί, σε μια ακόμα τελετουργία του θεάτρου Νο. Οι ήχοι των
κρουστών και του φλάουτου έφερναν στο νου απόηχους από τη λειτουργία της
ορθόδοξης Εκκλησίας, με την πάλη του φωτός και του σκότους, μέχρι που ο
νικητής ήλιος εξαπέλυσε τις ακτίνες του, λευκές κορδέλες. Ήταν μια
τελετή απόλυτα δεμένη με το μαγευτικό τοπίο του Ασκληπιείου, που έδειχνε
ότι η τελετουργία έχει συγγένεια σε όλες τις κουλτούρες,
σε όλες τις μακρές παραδόσεις. Γι’ αυτό και το θέατρο αυτό είναι ένα
μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, ένας θησαυρός που ανήκει
στην ανθρωπότητα.
«Η Επίδαυρος στο μυαλό των περισσότερων είναι ταυτισμένη με τις
παραστάσεις αρχαίου δράματος που πραγματοποιούνται εκεί κάθε καλοκαίρι,
στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιδαύρου», λέει η αρχισυντάκτρια της εκπομπής «Ελλάδα από το Α ως το Ω», Μαρία Παναγιωτοπούλου, για το επεισόδιο που αφιερώνεται στην Επίδαυρο. «Αυτό
που δεν είναι τόσο γνωστό, είναι πως στην περιοχή της Επιδαύρου
βρισκόταν το μεγαλύτερο θεραπευτήριο της αρχαιότητας, το Ασκληπιείο.
Εκεί συνέρρεε κόσμος από όλα τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου για να ιαθεί μέσω της “θεουργικής ιατρικής” που ασκούσαν οι ιερείς του Ασκληπιού. Ο τόπος αυτός λειτουργούσε σαν ένα τεράστιο νοσοκομείο ως τους ρωμαϊκούς χρόνους, γεγονός που αποδεικνύεται και από έναν ομαδικό τάφο γιατρών που έχει βρεθεί στην Αρχαία Επίδαυρο.
Ποιος ήταν ο τρόπος θεραπείας, σε ποιο βαθμό η θεουργική ιατρική
ακουμπούσε την πραγματική ιατρική, τι ρόλο έπαιζαν το στάδιο, το θέατρο,
η βιβλιοθήκη και το εστιατόριο που βρίσκονται μέσα στον αρχαιολογικό
χώρο; Σε όλα αυτά τα ερωτήματα απαντάει ο καθηγητής αρχαιολογίας Βασίλης Λαμπρινουδάκης
που ασχολείται εδώ και χρόνια με την ανάδειξη του χώρου αυτού. Τα λόγια
του συμπληρώνει η προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Αργολίδας, Άλκηστις Παπαδημητρίου,
που επιχειρεί να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους η περιοχή
αναπτύχθηκε ήδη από τους Μυκηναϊκούς χρόνους. Η γη, το κλίμα, η
ιδιαίτερη μορφολογία του εδάφους, ο συνδυασμός βουνού και θάλασσας,
έκαναν και κάνουν την Επιδαύρια γη «ευλογημένη». Γι’ αυτό και γίνεται
μια περιήγηση στα μοναδικά αγροτικά προϊόντα της περιοχής, με έμφαση στα πορτοκάλια που ευδοκιμούν χειμώνα και καλοκαίρι.
Αυτά είναι πράγματα λιγότερο γνωστά για την Επίδαυρο και γι’ αυτό
παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Δεν ξεχνάμε ωστόσο ότι το μέρος αυτό έγινε
ξακουστό για το αρχαίο του θέατρο, το καλύτερο σωζόμενο αρχαίο θέατρο στην Ελλάδα.
Η ιστορία του θεάτρου αυτού συνδέεται άρρηκτα με την ιστορία του
σύγχρονου ελληνικού θεάτρου. Οι παραστάσεις -που ξεκίνησαν το 1954 –
άλλαξαν ολόκληρο το προφίλ της εκεί κοινωνίας, που ήταν κατά βάση
αγροτική. Εστιάσαμε και πάλι στις πιο αθέατες πλευρές αυτής της
εξέλιξης. Το ρεύμα ήρθε στο Λυγουριό λόγω της Μαρίας Κάλλας, στο καφενείο του Λεωνίδα μαγείρευε για τους θιάσους η Κατίνα Παξινού, οι κάτοικοι φιλοξενούσαν τους ηθοποιούς στα σπίτια τους με αντάλλαγμα ένα στρώμα δώρο από τον ΕΟΤ.
Το Λυγουριό, η Αρχαία Επίδαυρος και τα γύρω χωριά έγιναν πόλος έλξης
για πολλούς Έλληνες, αλλά και ξένους καλλιτέχνες, που θεωρούν την
Επίδαυρο «τη μήτρα του θεάτρου».
Ο Γιάννης Χουβαρδάς, ο Τόμας Οστερμάγιερ και η Λυδία Κονιόρδου,
μιλούν για την εμπειρία της Επιδαύρου από τη δικιά τους σκοπιά ο
καθένας. Και οι τρεις συμφωνούν πως η έλευση στην Επίδαυρο είναι ένα
πολύ ιδιαίτερο ταξίδι, τόσο για τους καλλιτέχνες, όσο και για τους
θεατές. Γι’ αυτό και οι θεατές του ντοκιμαντέρ θα έχουν την ευκαιρία να
δουν σπάνιο φωτογραφικό και οπτικό υλικό, που θα τους θυμίσει τη μοναδικότητα αυτού του θεάτρου».
